– Бауыржан Альбертұлы, əңгіменің əлқиссасын прокуратураның Ата Заңдағы орны мен маңызынан бастасақ…
– Иə, Конституцияда белгіленген қағидаттардың сақталуын қадағалау – прокуратура органдарының басты міндеті. Бұл бағыттағы біздің рөліміз Конституцияның 83-бабында нақты жазылған. Яғни, прокуратура мемлекет атынан ел аумағында заңдылықтың сақталуына жоғары қадағалау жүргізеді, сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді жəне қылмыстық қудалауды жүзеге асырады. Бұл – жай ғана құзырет емес, үлкен жауапкершілік. Құқық саласында «Заңсыздық – қоғамның қас жауы, ал заң – оның алтын қазығы» деген қағида бар. Иə, өткенге үңіліп, бүгінгі күнді аңсаған кезде, əр тұрғынның жүрегінде əділеттілікке деген сенімнің артып, қоғамда тұрақтылық пен татулықтың орнағанын қалаймыз. Ата Заң – азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің өзегін бекемдеген басты тірек. Сондықтан да Конституция күні – əр қазақстандық үшін жүрек төріндегі ерекше мереке. Бұған қоса Мемлекет басшысының бастамасымен 2022 жылғы 5 қарашада қабылданған «Прокуратура туралы» жаңа заң – құқықтық жүйедегі біздің орнымызды айқындап, қызметімізге жаңа серпін берді. Бұл заң прокуратураның мəртебесін арттырып қоймай, оның қоғам алдындағы міндетін тереңірек сезінуге жол ашты.
«Елге қызмет – ерге міндет» дейді дана халқымыз. Осы ұстаным прокуратура қызметкерлерінің күнделікті жұмысында айқын көрініс табуда. Оның бір дəлелі – биыл Ұлттық статистика бюросы жүргізген халықтық сауалнама нəтижесі. Онда Атырау облысы прокуратурасына деген сенім деңгейі 78,4 пайызды құрап, республика бойынша екінші орынға табан тіреген. Бұл тек көрсеткіш емес, ел сенімі мен прокуратураға артылған үміттің айғағы.
– Мемлекет басшысы құқық қорғау органдарының кеңейтілген алқа мəжілісінде «Заң жəне тəртіп» атты іргелі қағидатты жариялады. Осы бағытта құқық қорғау органдарының алдында қандай маңызды міндеттер мен басымдықтар белгіленді?
– Президент осы жиында ел болашағына тікелей əсер ететін салмақты міндеттерді нақтылап берді. Мемлекет басшысы: «Əділетті əрі қауіпсіз Қазақстанды құру үшін заң мен тəртіп үстемдігін түбегейлі орнықтыру қажет» деп атап көрсетті. Бес түрлі қоғамдық кеселге – тұрмыстық зорлық-зомбылық, вандализм, есірткі саудасы, ысырапшылдық пен лудоманияға қарсы пəрменді күрес жүргізу қажеттігін қадап айтты. Бауыржан Момышұлы айтқандай, «Тəртіпке бас иген құл болмайды, тəртіпсіз ел болмайды». Сондықтан əділет пен заңның үстемдігі – тек құқық қорғау органдарының емес, бүкіл қоғамның ортақ міндеті. Елдік мүдде жолында жұмылған жұдырықтай бірігуді талап ететін кезеңде тұрғанымыз анық.
– Өңірдегі қылмыстық ахуал қандай? Прокуратура тарапынан қолға алынған нақты шараларды да айта кетсеңіз.
– Статистикалық деректерге сүйенсек, қылмыстық көрсеткіш 5 пайызға төмендеген. Мəселен, 2022 жылы 4875 қылмыс тіркелсе, 2023 жылы бұл көрсеткіш 4283-ке, ал 2024 жылы 4647-ге дейін азайған. Бұл жай цифр емес, күн сайынғы тынымсыз еңбектің нəтижесі. Сондай-ақ былтырдан бастап облыстық прокуратураның бастамасымен Өңірлік қылмысқа қарсы күрес жəне алдын алу жөніндегі пилоттық жоба іске қосылды. «Құқық бұзушы жазадан құтылмасын» деген қағида толық орындалуда. Ауыр жəне аса ауыр қылмыс жасаған тұлғаларға қатысты күзетпен ұстау шарасы дер кезінде қолданылып, осындай істер 20 пайызға өсіп (444-тен 535-ке), құқық қорғау органының нақты əрі шұғыл əрекет ететінін көрсетті. Прокуратура жұмысының басты бағдары – тұрғындардың конституциялық құқығын қорғау. Осы бағытта процессуалдық келісімдерге жаппай жүгіну тəжірибесі тоқтатылды. Заңға қайшы əрекетке барған 2 полиция қызметкері қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Жалпы, 19 лауазымды тұлғаға тəртіптік жаза, оның ішінде 2 қызметкер жұмыстан шығарылып, екеуі қызметінен босатылды. Сонымен қатар, Құрманғазы ауданы əкімінің орынбасарына сөгіс, 2 ауылдық округ əкімдеріне қатаң сөгіс жарияланды. Жүргізілген жұмыстар нақты нəтижесін беруде. Биыл алғашқы жартыжылдықта қылмыстық оқиғалар саны 22%-ға төмендеп, 2494-тен 1939-ға азайды. Бұл оң өзгерістер барлық қылмыс санаттарына тəн. Бүгінде интернет-алаяқтық пен есірткі саудасы күрделі əрі қауіпті бағыттың бірі болып тұр. Себебі, қылмыскерлер заманауи цифрлық құралдарды криптовалютаны, əлеу меттік желілерді, жасырын платформаларды пайдаланып, күрделі қылмыстық схемалар жасайды. Біз де сол құралды өздеріне қарсы пайдаланып, киберқылмысқа қарсы күресте жаңа əдіске көштік. Прокуратураның үйлестіруімен интернет-алаяқтарға тиесілі 68 млрд теңге көлеміндегі криптовалюта бұғатталды. Сонымен қатар, 2000-нан астам SIM-картаны заңсыз сатып, алаяқтарға көмектескен «Kcell» қызметкері мен ақша аудару үшін жеке дерегін берген «дроппер» сот алдында жауап берді. Бұдан бөлек, адам өлтіру, отбасылық зорлық-зомбылық, кəмелетке толмағандарға қарсы қылмыс, жасөспірімдер мен мас күйде жасалған құқық бұзушылықтарға қарсы нақты қадамдар жасалуда.
– Өңірдегі есірткі трафигі мен одан түсетін кірісті тəркілеу бағытында қандай жұмыс жүргізіліп жатыр?
– Есірткі жай ғана құқықбұзушылықтың түрі емес, тұтас ұлттың болашағына балта шабатын қасіретке айналды. Бұл кесел – елдік иммунитеттің сын-қатері. Есірткіге тəуелділіктің соңында ұрпақ саулығы, отбасылардың күйреуі, ұлттың генетикалық əлсіреуі сынды ауыр зардаптар тұр. Сондықтан облыс прокуратурасы бұл мəселеге ерекше жауапкершілікпен қарап, есірткімен күресті жүйелі жүргізіп келеді. Прокуратураның үйлестіруімен
2024-2025 жылдары өңірлік деңгейдегі 12 есірткі жеткізу арнасы тоқтатылды. Жедел іздестіру нəтижесінде 7 адамнан құралған қылмыстық топ əшкереленіп, құрықталды, 6,1 млрд теңге көлеміндегі криптовалюта шотына тыйым салынды, 8 фитозертхана қызметі əшкереленді. Қылмыстың қаржылық негізін жою – басты басымдықтың бірі. Осы бағытта прокуратура «Akella» интернет-дүкенінің криптоəмиянынан 2,5 млрд теңге, «Melissa» дүкенінен 3,6 млрд теңгеге тең криптовалю-
таны бұғаттап, сот санкциясымен шоттарға тыйым салдырды. Бұл қаражат Қытай (3 адам) мен Тайланд
(1 адам) резиденттерінің крипто-де-
позиттік шоттарына бағытталып
келгені анықталды. Қылмысты
«транзакция» арқылы жасырамыз
дегендердің үмітін үздік.
