Сыбайлас жемқорлық – кез келген мемлекеттің саяси, экономикалық және әлеуметтік
дамуына елеулі қауіп төндіретін күрделі құбылыс. Ол мемлекеттік билік пен қызметтік
өкілеттікті жеке немесе топтық пайда үшін заңсыз пайдалану арқылы көрініс табады.
Сыбайлас жемқорлық кең тараған қоғамда әділдік қағидалары бұзылып, заң үстемдігі
әлсірейді, ал азаматтардың мемлекетке деген сенімі төмендейді.
Сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептері:
Сыбайлас жемқорлықтың қалыптасуына бірнеше фактор әсер етеді. Ең алдымен, құқықтық
мәдениеттің төмендігі мен азаматтардың заңды білмеуі маңызды рөл атқарады. Заң
талаптарын толық түсінбеген немесе оны орындауға немқұрайлы қараған ортада
жемқорлыққа жол ашылады. Сонымен қатар, мемлекеттік басқару жүйесіндегі ашықтықтың
жеткіліксіздігі, бақылау мен есептіліктің әлсіздігі де бұл құбылысты күшейтеді.
Әлеуметтік-экономикалық себептер де ерекше маңызға ие. Халықтың тұрмыс деңгейінің
төмен болуы, жұмыссыздық, жалақының жеткіліксіздігі кейбір адамдарды заңсыз табыс
табуға итермелеуі мүмкін. Бұған қоса, жеке мүддені қоғамдық мүддеден жоғары қою,
моральдық-этикалық құндылықтардың әлсіреуі сыбайлас жемқорлықтың тамыр жаюына
әкеледі.
Сыбайлас жемқорлықтың қоғамға тигізетін зардаптары:
Сыбайлас жемқорлықтың салдары өте ауыр әрі көпқырлы. Экономикалық тұрғыдан алғанда,
ол мемлекеттік бюджеттің тиімсіз жұмсалуына, инвестициялардың азаюына және көлеңкелі
экономиканың өсуіне себеп болады. Нәтижесінде елдің экономикалық дамуы баяулап,
халықтың әл-ауқаты төмендейді.
Әлеуметтік салада сыбайлас жемқорлық әлеуметтік әділетсіздікті күшейтеді. Адал еңбек пен
білім емес, пара мен таныстық шешуші рөл атқаратын орта қалыптасады. Бұл әсіресе білім
беру мен денсаулық сақтау салаларында қауіпті, себебі сапасыз білім мен медициналық
қызмет көрсету қоғамның болашағына тікелей әсер етеді.
Саяси тұрғыдан алғанда, сыбайлас жемқорлық мемлекеттік институттардың беделін түсіріп,
демократиялық үдерістердің дамуына кедергі келтіреді. Халықтың билікке сенімсіздігі артып,
азаматтық белсенділік төмендейді.
Сыбайлас жемқорлықпен күресу жолдары:
Сыбайлас жемқорлықпен күрес жүйелі әрі кешенді түрде жүргізілуі тиіс. Біріншіден,
заңнаманы жетілдіру және оның орындалуын қатаң бақылау қажет. Жауапкершіліктің
бұлтартпастығы – жемқорлықтың алдын алудағы негізгі қағидалардың бірі.
Екіншіден, мемлекеттік басқаруда ашықтық пен жариялылықты қамтамасыз ету маңызды.
Цифрландыру, электронды қызметтер көрсету, ашық бюджет жүйесі адам факторын азайтып,
жемқорлық тәуекелдерін төмендетеді.
Үшіншіден, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінуі
керек. Бұл бағытта білім беру мекемелерінде адалдық, әділдік, жауапкершілік
құндылықтарын насихаттау маңызды. Жастардың құқықтық сауаттылығын арттыру –
болашақта бұл дерттің алдын алудың тиімді жолы.
Қорытынды:
Қорытындылай келе, сыбайлас жемқорлық – тек құқықтық мәселе емес, ол қоғамның
моральдық ахуалын көрсететін айна іспетті. Онымен күрес тек мемлекеттік органдардың
міндеті емес, әрбір азаматтың ортақ жауапкершілігі. Әр адам заңды сақтап, әділдікті
таңдаған жағдайда ғана сыбайлас жемқорлықсыз, әділетті әрі дамыған қоғам құруға болады.
Избасарова Айнур
Маңғыстау облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған
ауданаралық сотының аға сот приставы
