Қазіргі кезеңде сот жүйесін жаңғырту – құқықтық мемлекетті дамытудың басты басымдықтарының бірі болып табылады. Қоғамның өзгермелі сұраныстары, цифрлық технологиялардың қарқынды дамуы және азаматтардың құқықтық санасының өсуі сот төрелігін жүзеге асырудың жаңа тәсілдерін енгізуді талап етуде. Осы тұрғыда сот жүйесіндегі жаңашылдықтар сот төрелігінің ашықтығын, тиімділігін және қолжетімділігін арттыруға бағытталған.
Судья ретінде сот жүйесінде жүзеге асырылып жатқан реформалар мен инновациялық шешімдер азаматтардың әділ сотқа деген сенімін нығайтуға елеулі ықпал ететінін атап өткен жөн.
Сот жүйесіндегі ең маңызды жаңашылдықтардың бірі – сот ісін жүргізуді цифрландыру. Бүгінгі таңда сот процестерінің басым бөлігі электрондық форматқа көшірілді. Атап айтқанда:
- «Сот кабинеті» сервисі арқылы талап қою, шағым беру және құжаттармен танысу мүмкіндігі;
- сот отырыстарына бейнебайланыс арқылы қатысу тәжірибесінің кеңеюі;
- электрондық сот актілерін алу және олардың орындалуын бақылау.
Бұл жаңашылдықтар азаматтардың уақытын үнемдеп, сотқа жүгінудегі әкімшілік кедергілерді айтарлықтай азайтты.
Пандемия кезеңінен бастап енгізілген қашықтан сот отырыстары қазіргі таңда сот тәжірибесінің ажырамас бөлігіне айналды. Бұл формат:
- өңірлік алшақтықты жояды;
- тараптардың шығындарын қысқартады;
- сот процесінің жеделдігін қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар, процессуалдық мерзімдерді электрондық түрде бақылау мен хабарландыру жүйесі сот ісін жүргізудің тәртіптілігін арттырды.
Сот жүйесінде тек технологиялық емес, мазмұндық жаңашылдықтар да жүзеге асырылуда. Атап айтқанда:
- сот актілерін уәждеу стандарттарының күшейтілуі;
- бірыңғай сот практикасын қалыптастыру үшін кассациялық және жоғары соттардың құқықтық ұстанымдарын кеңінен енгізу;
- судьялардың кәсіби біліктілігін тұрақты арттыру.
Бұл шаралар сот шешімдерінің заңдылығы мен болжамдылығын қамтамасыз етеді.
Сот жүйесіндегі жаңашылдықтардың маңызды бағыты – судьялардың тәуелсіздігін институционалдық тұрғыда күшейту. Бұл ретте:
- судьяларды іріктеу және тағайындау рәсімдерінің ашықтығы;
- тәртіптік жауапкершілік мәселелерінің нақты регламенттелуі;
- судьяларға сыртқы қысым жасау тәуекелдерін азайтуға бағытталған механизмдер енгізілді.
Аталған реформалар сот билігінің дербестігін нығайтуға бағытталған.
Сот жүйесіндегі жаңашылдықтар азаматтардың сотқа жүгінуін жеңілдетуге де бағытталған. Медиация және татуластыру рәсімдерінің дамуы, сотқа дейінгі дауларды реттеу тетіктерінің кеңеюі сот жүктемесін азайтып, дауларды жедел шешуге мүмкіндік беруде.
Сонымен қатар, құқықтық ақпаратқа қолжетімділіктің артуы азаматтардың өз құқықтарын тиімді қорғауына жағдай жасайды.
Жаңашылдықтарға қарамастан, сот жүйесі бірқатар сын-қатерлерге де тап болуда. Олардың қатарында:
- цифрлық теңсіздік;
- технологияларды қолданудағы өңірлік айырмашылықтар;
- сотқа деген қоғамдық сенімді одан әрі арттыру қажеттілігі бар.
Болашақта жасанды интеллект элементтерін енгізу, сот аналитикасын дамыту және цифрлық қауіпсіздікті күшейту сот жүйесін дамытудың маңызды бағыттары болмақ.
Қорытындылай келе, сот жүйесіндегі жаңашылдықтар – әділ сот төрелігін қамтамасыз етудің, азаматтардың құқықтарын қорғаудың және қоғамның сотқа деген сенімін нығайтудың тиімді құралы. Судья ретінде бұл реформалар сот билігінің сапалы жаңа деңгейге көтерілуіне негіз қалайды деп есептеймін.
Сот жүйесін үздіксіз жаңғырту – құқықтық мемлекетті дамытудың ажырамас бөлігі болып қала береді.
Қызылорда қаласының әкімшілік
құқық бұзушылықтар жөніндегі
мамандандырылған сотының
жетекші маманы Л.Әбдуәли
