Қазіргі кәмелетке толмағандар ісі бойынша сот ісін жүргізу тек жазаны қолдануға ғана емес, сонымен қатар балалар мен жасөспірімдерге қатысты жанжалдарды бейбіт жолмен шешу жолдарын іздеуге бағытталған. Бұл саладағы ең тиімді құралдардың бірі – медиация. Бұл тәуелсіз делдал – медиатордың қатысуымен тараптардың ерікті түрде татуласу процесі. Кәмелетке толмағандар үшін медиацияның орны ерекше, өйткені ол психологиялық жүктемені азайтуға, әлеуметтік байланыстарды сақтауға және дәстүрлі сот ісін жүргізудің жағымсыз салдарын болдырмауға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасындағы медиацияның нормативтік құқықтық базасы Қазақстанда медиация институтының құқықтық негізі Қазақстан Республикасының «Медиация туралы» Заңымен қаланған.Сонымен қатар, медиацияны қолдану Қылмыстық іс жүргізу, Азаматтық іс жүргізу және Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстерде қарастырылған. Кәмелетке толмағандарға қатысты істер бойынша медиацияны қолдану ерекше маңызға ие, өйткені ол Қазақстан Республикасының Конституциясында және БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясында бекітілген баланың ең жақсы мүдделерінің басымдылығы қағидасына сәйкес келеді.
Кәмелетке толмағандарға қатысты істер бойынша медиацияны қолдану ерекшеліктері 1. Еріктілік және құпиялылық – тараптар рәсімге тек өзара келісім бойынша келіседі, ал алынған ақпаратты балаға қарсы пайдалануға болмайды. 2. Медиатордың қатысуы – маман жасөспірімге және дауласушы екінші тарапқа өзара қолайлы шешім табуға көмектеседі. 3. Процестің жарақатын азайту — бала ұзақ сот процестеріне ұшырамайды. 4. Тәрбиелік әсері – жасөспірім жауапкершілікке, келіссөздер жүргізуге, өз іс-әрекетінің салдарын түсінуге үйренеді. 5. Әлеуметтік байланыстарды сақтау – отбасылық дауларда ерекше маңызды (мысалы, баланың тұрғылықты жерін анықтау, ата-анасымен сөйлесу тәртібі).
Медиацияның дәстүрлі сот ісін жүргізуден артықшылығы:Қақтығыстарды шешу жылдамдығы. Бала үшін стресстік жағдайларды азайту. Тараптар арасындағы сенімді нығайту. Қайталанатын қақтығыстар мен құқық бұзушылықтардың ықтималдығын азайту. Қалпына келтіру тәсілі жазалау емес, әділеттілік пен қарым-қатынасты қалпына келтіру. Медиацияны дамытудың проблемалары мен перспективалары Айқын артықшылықтарға қарамастан, кәмелетке толмағандарға қатысты істер бойынша медиацияны қолдану бірқатар қиындықтарға тап болады: медиация механизмі туралы халықтың жеткіліксіз хабардар болуы; балалармен жұмыс істеуге маманданған кәсіби медиаторлардың тапшылығы; сот жүйесінде қалпына келтіру тәжірибесінің шектелуі. Медиация институтын одан әрі дамыту үшін мамандарды даярлау, қалпына келтіретін сот төрелігін жүзеге асыру тәжірибесін кеңінен насихаттау, соттардың білім беру және әлеуметтік мекемелермен өзара іс-қимылын кеңейту қажет.
Кәмелетке толмағандарға қатысты істер бойынша медиация – бұл сот төрелігін тәрбиелеумен және алдын алумен үйлестіруге мүмкіндік беретін тиімді құрал. Оны қолдану белгілі бір дауды шешуге ғана емес, сонымен қатар жасөспірімде басқалардың құқықтарын құрметтеуді, келіссөздер жүргізу қабілетін және өз әрекеттері үшін жауапкершілікті қалыптастыруға көмектеседі. Қазақстанда медиация институтын дамыту кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі сот төрелігіндегі гуманистік көзқарасты нығайтуға ықпал етеді және баланың мүдделері шын мәнінде бірінші орынға қойылған қоғам құру жолындағы маңызды қадам болып табылады.
Алшинбаева А.Т
Ақмола облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты әкімшісінің бас маманы – сот отырысының хатшысы
