«Исламдағы адам құқықтар
Аяпова Баян Құралбайқызы
Әл – Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
www.kaznu.kz
Дінтану мамандығының 1 – курс магистранты
Ғылыми жетекші: Бишманов К. М.
Құқық дегеніміз – адам мен қоғамның жаратылысы, тұлғаның бостандығы, өмір сүру процесін білдіретін, қоғамдық қатынастарды реттейтін, мемлекеттің күшімен қамтамасыз етілетін жалпыға бірдей тәртіп ережелерінің жиынтығы. Ислам заңдары әйгілі фиқһ терминін құқық сөзіне балама ретінде қолданады Фиқһ сөзі адам мен жаратушының және қоғам мен отбасындағы адамдардың қарым-қатынастарын нақты дәлелдерге жүгіне отырып қарастыратын ілімге қолданылса, құқық сөзі жалпылама адамдардың отбасылық, азаматтық, әлеуметтік және саяси қарым-қатынасын реттейтін жүйеге айтылады.Адам құқығы — бұл адамның мүдделерін, адамның денсаулығын, балаларын, меншігін, ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғайтын қағидаттар. Адам құқығының қағидалары алғаш рет Вавилонда біздің дәуіріміздің 1700 жылы Хамурапи патшаның кезінде жазылған. Бұған дейін ежелгі қоғамдарда адам құқығы құлдық пен билік жүйесіне негізделген болатын. Мықты адамның барлық құқығы болды, ал әлсіздердің құқықтары тапталды. Құлдық жүйесі күнделікті өмірде үйреншікті жағдайға айналды. Хамурапи заңына келетін болсақ, бұл адамның өзін қорғауға және күшті адамдардың қысымына қарсы әділеттілік орнатуға деген алғашқы ұмтылысы ретінде қарауға болады. 252 баптан тұратын бұл құқықтық жүйе сол заманның құнды мұрасы болып табылады. Исламдағы адам құқығына келетін болсақ, ол исламдық шариғаттан басталады. Шариғат — Құран мен Сүннетке негізделген мұсылмандардың діни заңдарының жиынтығы және екеуіне де негізделген ережелер. Исламдық шариғат ғалымдардың бірауызды дереккөздеріне — Құран, Сүннет, Ижма, Қияс және басқа да қосымша қағидаларға негізделген. Исламда адам құқығының маңызды мәселелері, мысалы, білім, неке және отбасылық міндеттер, туылғаннан бастап өлімге дейінгі құқық исламдық тұрғыдан қарастырылады. Исламдағы адам құқығы — исламның маңызды құрамдас бөлігі болып табылатын шариғаттың бөлігі, ислам заңының 570-632 жылдарында өмір сүрген Мұхаммед пайғамбардан бастау алады. Ислам құқығының барлық салаларының негізі — шариғат. Исламдық заңнамаға сәйкес, шариғат адам өмірінің барлық салаларын қамтитын жан-жақты құқықтық жүйе болып табылады. Ол дін мен зайырлылықты, күнделікті өмір мен руханиятты біріктіреді.Бұл адамдардың өмірінің барлық салаларын басқаратын кең мінез-құлық кодексі. Шариғат — бұл Құран мен Сүннетте жазылған өсиеттер жиынтығы. Ислам діні бойынша, Құдай орнатқан құқықтар адамның құдайға құлшылық ету міндеттемесін және барлық әлеуметтік құқықтарды қамтиды. Меншік құқығы, еңбек құқығы, ойлау және іс-әрекет бостандығы сияқты құқықтар адамның азаматтық құқығы деп аталады, ал мүдделерге, жеңілдіктер мен мәмілелер тұрғысынан жеке адамға да, қоғамға да қатысты құқықтар «жалпы құқықтар» деп аталады. Ислам діні бойынша адамдар еркін туылады. Барлық адамдар заңды түрде тең. Ойлау, сөз бостандығы және ар-ождан бостандығы адамның ажырамас табиғи құқықтары болып табылады. Нәсіліне, жынысына, ұлтына, тіліне немесе дініне қарамастан, әркімнің құқығы мен мүмкіндіктері бірдей. Мұндай құқықтарға үлкен және кіші құқықтар, сонымен бірге белгілі бір уақыт өткеннен кейін пайда болатын түрлі құқықтар кіреді. Исламның құқығын реттейтін негізгі заң — Құран. Құранда адам құқығына ерекше назар аударылып, оларды қорғауға ескертілген. Сонымен қатар ол құқықтарды жүзеге асыру мен қорғаудың арнайы тетіктерін құрды. Алла тағала Мұхаммед пайғамбарды (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) адамзатқа өзінің құқығын нақтылау және түсіндіру үшін жер бетіне жіберді. Сөзбен де, іспен де Құранда көтерілген заңды мәселелерге тоқталды. Бұл исламда сүннет деп аталады. Мұхаммед пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) барлық азаматтық және әлеуметтік құқықтар Алладан келетіндігін ескерту арқылы адам құқығын қорғауға көмектесті. Мұхаммед пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өмір бойы адам құқығын әрқашан құрметтеген. Құқық қорғау органдарының үлкенді-кішісін құрметтейтін. Мұхаммед пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) барлық құқықтардың үлкен болсын, кішісі болсын, құрметтің маңыздылығын жақсы білген, өйткені ол кішігірім мәселелер еленбесе үлкен болады деп сенген. Иә, исламдық түсінік бойынша, барлық құқықтар Құдайдың жаратылысына осы жаратылыстың үстемдігінен туындайды және адамзатқа Құдайдың сеніп тапсырған сыйы болып табылады. Құдайдың бұл құқықтары адамдарға алғашқы жаратылыстарынан бастап беріліп келеді. Бұл құқықтар күшіне енбейді, сатылмайды, төмендетілмейді, көбейтілмейді, өзгертілмейді немесе мүлікке айырбасталмайды. Мұхаммед пайғамбар (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) қоғамның негізі болып табылатын отбасында бақыт пен келісім орнату үшін отбасы мүшелерінің арасында Алладан қорқудың маңыздылығын атап өтті. Исламдағы жеке меншік құқығына келетін болсақ, исламның бұл мәселеге ерекше назар аударатындығын байқауға болады. Яғни, біреудің мүлкіне қол сұғу — күнә. Бұл сонымен қатар қылмыс болып табылады және қатты жазаланады.Тіптен, басқа дін өкілдерінінде жеке меншігіне қол сұғылмауын қарастырған. Ислам дініңдегі құқық мәселесінде дінге, ұлтқа, нәсілге бөлінбеген. Барша адамзаттың құқығы дінде бірдей қорғалады. Исламдағы адам құқығы бірлік ұғымына негізделген.
Қорытындылай келгенде, Исламда адам құқына соншалықты мұқият көңіл бөлуді басқа ешбір діннен, тіпті жаңа заманғы құқық жүйелерінен де кездестіре алмаймыз. Бұл мәселені терең байыптаған Ислам діні бір адамның өмірін қиюды бүкіл адамзаттың ғұмырын қиюмен тең қарастырған. Ең алдымен діни құндылықтардың қорғалуы міндеттелген. Одан кейін аталған өзге құндылықтарға да көңіл бөлінеді Бұлардың әрқайсысының маңыздылығында дау жоқ, сондықтан біз оларды қорғауға тиіспіз. Ислам діні адам құқығына келгенде осы негізгі принциптерді басшылыққа ала отырып, әрбір адамға өмірлік құндылықтарды көзінің қарашығындай қорғау жауапкершілігін жүктейді. Сондықтан бұндай таза дінде адам құқығының аяқасты етілуі мүмкін емес. Ислам діні адам баласына жеке басын және ұрпағын қорғау, еңбек ету, кез-келген кәсіппен айналысу еркіндігін берген.
Ендеше, өзге құқық жүйелерінің ұстанымдарын алға тартып, Ислам құқығын жоққа шығару, я болмаса қандай да бір тұсынан олқылық табу мүмкін емес. Иә, расында да Ислам діні адам құқығын кепілдікке ала отырып, адамның абыройын асқақтатқан ең кемел кұқық жүйесі болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер
- Қайрат Құрманбаев «Исламдағы алам құқықтары» 2012
- Халифа Алтай Құран Кәрім
- Ислам өркениеті газеті
