Қазіргі жаһандану жағдайында азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін тек ұлттық деңгейде ғана емес, халықаралық құқықтық кеңістікте де қорғау қажеттілігі артып отыр. Осы тұрғыда сот актілерінің шет мемлекеттерде танылуы мен заңды күшке ие болуы маңызды мәнге ие. Мұндай танудың негізгі тетіктерінің бірі – сот құжаттарына апостиль қою институты болып табылады.
Сонымен қатар, мемлекеттік қызметтерді цифрландыру аясында электрондық үкімет веб-порталы арқылы апостиль қою рәсімін оңайлату азаматтардың сотқа қолжетімділігін арттырып, әкімшілік кедергілерді азайтуға бағытталған. Судья ретінде бұл өзгерістер сот төрелігінің ашықтығы мен тиімділігін қамтамасыз етудің маңызды құралы екендігін атап өткен жөн.
Апостиль – 1961 жылғы 5 қазандағы Гаага конвенциясына қатысушы мемлекеттер арасында ресми құжаттардың заңдылығын растаудың жеңілдетілген нысаны. Апостиль қою арқылы құжатты берген органның лауазымды тұлғасының қолының түпнұсқалығы мен мөрінің заңдылығы расталады.
Сот құжаттарына апостиль қою сот шешімдерінің, ұйғарымдардың, анықтамалардың және өзге де сот актілерінің шет мемлекеттердің аумағында танылуын қамтамасыз етеді. Бұл, әсіресе, әкімшілік істер бойынша қабылданған сот актілерін шетелдік органдарға ұсыну қажеттілігі туындаған жағдайларда ерекше өзектілікке ие.
Сот практикасы көрсеткендей, апостиль қою көбінесе келесі сот құжаттарына қатысты сұралады:
- сот шешімдері мен қаулылары;
- заңды күшіне енгені туралы белгісі бар сот актілері;
- сот анықтамалары мен ұйғарымдары;
- әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі істер бойынша қабылданған қаулылар.
Маңызды жайт – апостиль сот актісінің мазмұнына немесе заңдылығына баға бермейді. Ол тек құжаттың ресми сипатын және оны берген органның өкілеттігін растайды. Бұл сот тәуелсіздігі қағидатына толық сәйкес келеді.
Цифрлық трансформация жағдайында электрондық үкімет веб-порталы апостиль қою рәсімін айтарлықтай жеңілдетті. Бүгінгі таңда азаматтар мен заңды тұлғалар сот құжаттарына апостиль қою қызметін қашықтан алу мүмкіндігіне ие.
Электрондық үкімет порталы арқылы:
- өтініш беру онлайн форматта жүзеге асырылады;
- құжаттар электрондық түрде жүктеледі;
- мемлекеттік баж автоматты түрде төленеді;
- қызмет көрсету мәртебесі нақты уақыт режимінде қадағаланады.
Бұл тәсіл азаматтардың уақытын үнемдеп қана қоймай, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін де едәуір төмендетеді.
Сот судьясы ретінде атап өтетін жайт – электрондық үкімет порталы арқылы көрсетілетін қызметтер сот жүйесінің ашықтығы мен қолжетімділігін арттырады. Апостиль қою рәсімінің цифрландырылуы:
- сот құжаттарын алу және пайдалану процесін жеделдетеді;
- өңірлік теңсіздікті жояды;
- сот актілерінің халықаралық айналымын жеңілдетеді.
Нәтижесінде, азаматтардың сотқа және жалпы мемлекеттік органдарға деген сенімі нығая түседі.
Сонымен қатар, практикада бірқатар мәселелер де кездеседі. Атап айтқанда:
- кейбір сот құжаттарының электрондық форматта болмауы;
- шет мемлекеттердің электрондық апостильді қабылдау тәжірибесінің әркелкілігі;
- пайдаланушылардың цифрлық сауаттылық деңгейінің әртүрлі болуы.
Бұл мәселелерді шешу үшін сот құжаттарының бірыңғай электрондық форматтарын дамыту, халықаралық өзара тануды кеңейту және азаматтарға түсіндіру жұмыстарын күшейту қажет.
Қорытындылай келе, сот құжаттарына апостиль қою институты – сот актілерінің халықаралық деңгейде танылуын қамтамасыз ететін маңызды құқықтық құрал. Ал электрондық үкімет веб-порталы осы рәсімді қолжетімді, ашық және тиімді етуге мүмкіндік беріп отыр.
Әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі сот судьясы ретінде бұл бағыттағы цифрлық жаңашылдықтар азаматтардың құқықтарын қорғауды жаңа сапалы деңгейге көтереді деп есептеймін. Апостиль қою рәсімін одан әрі жетілдіру – сот төрелігін жаңғыртудың және құқықтық мемлекетті нығайтудың маңызды құрамдас бөлігі болып қала береді.
Қызылорда қаласының әкімшілік
құқық бұзушылықтар жөніндегі
мамандандырылған сотының судьясы А.Аблаева
