Елдің жарқын болашағы шын мәнінде білімді, жан-жақты ұрпаққа байланысты. Болашағымызу осы жастардың іс-әрекеттері мен талпыныстарымен, өзгерістерге бейімделу қабілетімен және дамуға ұмтылуымен өлшенеді. Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Біз мәдениетті, білімді, ғылымды дамыту арқылы қазіргі ашық әлемнің бір бөлшегі болуға ұмтылуымыз керек. Алдымызға қойған биік мақсатқа жету оңай болмайды. Бірақ бүкіл ел болып кіріссек, бұл – қолдан келетін шаруа», – деген еді. Осы орайда Ақмола облысы өрендерінің ғылымға қосқан үлесі жайлы сөз етпекпіз.
Бішкек қаласында өткен «ХХІ ғасыр зиялылары» атты халықаралық байқауға Ресей, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан, Иран және Қазақстаннан 260 оқушы қатысты. Бұл байқау әртүрлі елдердің жас таланттарын біріктіреді, осылайша олар өздерінің ғылыми жетістіктері мен инновациялық жобаларын көрсете алады. Қатысушылардың бірі Ақмола облысы, Бұланды ауданы, Никольское ауылындағы №2 орта мектептің 9-сынып оқушысы Асанәлі Әшімов болды. Асанәлі қазылар алқасы мен қатысушылардың үлкен қызығушылығын тудырған «Ядролық реактор үлгісі» жобасын ұсынды. Бұл жоба Қазақстан үшін аса маңызды, өйткені елде атом электр станциясын салу жоспарлануда. Асанәлі дозиметрді қолдану принципіне негізделген ядролық реактордың моделін жасады. Топ жетекшісі, мектептегі физика және информатика пәнінің мұғалімі Артем Цымбалдың айтуынша, бұл модель барлық жалпы білім беретін мектептердің оқушылары үшін ядролық реактордың жұмыс істеу принциптерін және радиациялық бақылаудың маңыздылығын жақсырақ түсінуге көмектесетін көрнекі құрал бола алады. «Менің жобам – нағыз ядролық реактордың эмуляторы. Реактор 1:24 масштабында модельденді және 3D басып шығарылды. Бұл оның құрылымы мен жұмысын егжей-тегжейлі зерттеуге мүмкіндік берді. Модельдің бұрғылау шыбықтары органикалық шыныдан жасалған, бұл модельді функционалды ғана емес, сонымен қатар көрнекі түрде түсінікті етеді. Реактордың өзінен басқа, модельде 3D принтері мен стационарлық қозғалтқыштардың көмегімен жасалған жұмыс турбинасы мен генератордың симуляциясы бар. Бұл атом электр станциясының энергия өндіруден бастап оны түрлендіру мен пайдалануға дейінгі жұмысының толық циклін көруге мүмкіндік береді. Модельдің негізгі компоненттерінің бірі сәулелену деңгейін және сәулеленудің рұқсат етілген дозасын бақылайтын дозиметр болып табылады. Бұл әсіресе ядролық реактордың қауіпсіздігін түсіну және қоршаған орта мен адамдарды радиацияның ықтимал зиянды әсерінен қорғау үшін өте маңызды. Құрылғы реактор мен сорғының жұмысын басқаратын екі Arduino UNO тақтасы арқылы басқарылады. Бұл реактор жұмысының әртүрлі сценарийлерін модельдеуге және оны әртүрлі жағдайларда басқаруды үйренуге мүмкіндік береді. Реактордың тұрақсыз жұмысы жағдайында модельде «қоңырау шалу» ескерту жүйесі бар авариялық өшіру түймесі қарастырылған. Бұл модельде тек білім беру ғана емес, сонымен қатар практикалық нұсқа да қолданады. Құрылғы өзім секілді жас ғалымдарға төтенше жағдайларда әрекет етуді үйренуге көмектеседі», – дейді жас ғалым. Х а л ы қ а р а л ы қ б а й қ ауд а Асанәлінің жобасы жоғары бағаланып, «Жаңа теориялық әзірлемелер» бөлімінде медальмен марапатталып, 3-дәрежелі дипломға ие болды. Бұл жас ғалымның таланты мен жаңашылдық қабілетін растайтын үлкен жетістік. Байқауға қатысу Асанәліге өз жобасын ұсынып қана қоймай, басқа қатысушылармен тәжірибе алмасуға, ғылым мен техникадағы жаңа тенденцияларды білуге, ғылыми мансабын одан әрі дамыту үшін пайдалы байланыстар орнатуға мүмкіндік береді. Жоба жетекшісі – жас, талантты, бастамашыл ұстаз Артем Сергеевич Цимбал. Ол мектепте физика және информатика пәнінің мұғалімі ретінде балалардың ғылым мен техникаға деген қызығушылығын оятып, ғылыми-зерттеу процесіне тартып, сонымен бірге олардың өмірлік бағыт таңдауында елеулі рөл атқарып жүрген маман. Артем Сергеевич шәкірттерінің білім мен жаңалықтарға деген құштарлығын қолдап, өздерін нағыз жас өнертапқыш ретінде сезінуіне көмектесіп жүр. Оның жетекшілігінің арқасында мектеп оқушылары түрлі облыстық, республикалық, халықаралық олимпиадаларда көптеген жүлделі орындарға ие болып, жоғары нәтижелерге қол жеткізуде. Аудандық білім бөлімі де Артем Сергеевичтің шәкірттердің ғылыми әлеуетін дамытып, оқуға деген ынтасын арттыруға қосқан үлесін ерекше атап өтті. «Оның оқытуға деген көзқарасы оқушылардың күрделі ғылыми ұғымдарды меңгеруіне көмектесіп қана қоймайды, сонымен қатар олардың шығармашылық ойлауын, талдау және есеп шығару қабілеттерін дамытады. Осының бәрі Артем Сергеевичті басқа мұғалімдерге үлгі етіп, оның оқу-тәрбие үрдісіндегі еңбегінің маңыздылығын дәлелдейді», – дейді аудандық білім бөлімі. Артем Сергеевич ядролық реактор үлгісін жасауға деген ұмтылыс өзінің ядролық энергетика және инженерлік қағидалар туралы білімді кеңейтуге деген ұмтылыстан туындағанын жеткізді. Ол жаңа технологияларды және олардың өмірімізге, қоршаған ортаға ықтимал әсері туралы білуге белсенді жұмыс жасап келеді екен. «Ядролық реактор моделін құру маған және оқушыларыма осы қызықты салаға еніп, оның принциптері мен қолданылуын жақсырақ түсінуге тамаша мүмкіндік болып көрінеді. Сонымен қатар, зерттеу барысында жинаған білімімізді іс жүзінде қолдану заманауи технологияларды жақсырақ игеруге және оқушыларымның болашақта құзыретті маман болуына көмектеседі деп ойлаймын. Бұл жобамыз оқушыларға және жалпы жұртшылыққа атом энергетикасы мен технологиясының негіздерін үйрету үшін пайдаланылуы мүмкін ядролық реактордың оқу моделін құруға бағытталған. Аталмыш үлгіні көпшілік іс-шараларға, лекцияларға және білімді насихаттауға пайдалану ғылым және қазіргі қоғам үшін атом энергиясының маңыздылығы туралы хабардар ету мақсатында жасалған», – дейді Артем Сергеевич. Маман онымен қоса бүгінде инженерлік және энергетика бағытында «Көлдер мен өзендерді тазартатын робот», «Мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған протездеу» жобасы, «Жел генераторын пайдаланатын метеостанциялар» жобасы, «қол генераторы v 2.0» жобасы және «координаталар бойынша автоматты түрде көрсететін телескоп» жобаларымен айналысып жатқандарын жеткізді. Айта кетейік, Асанәлі бұл байқауға екінші рет қатысып отыр. Былтыр командалық жобаға қатысып, сонымен қатар 3-дәрежелі медальмен және дипломмен марапатталды. Бұл оның үнемі өзін-өзі дамытуға, білімі мен біліктілігін арттыруға деген ұмтылысын көрсетеді. Мұндай байқауларға қатысу Асанәлінің жетістіктерін көрсетіп қана қоймай, оның ғылыми мансабын одан әрі дамытуға көмектесетін мамандардан құнды кеңестер мен бағыт-бағдар алуға көмектеседі. Жас ғалымдар үшін халықаралық олимпиадаларға қатысу тәжірибесі өте маңызды, өйткені ол мектеп бағдарламасынан шығуға, жаңа технологиялар мен әдістермен танысуға, сондай-ақ олардың ой-өрісін кеңейтіп, халықаралық байланыстар орнатуға мүмкіндік береді. Асанәлі үшін бұл тәжірибе оның білімі мен тұлғалық өсуінің маңызды кезеңі болды, оның қабілетіне сенім ұялатып, одан әрі ізденіс пен дамуға ынталандырды. Алдағы уақытта Асанәлі өз жобаларымен жұмыс істеуді, оларды дамытып, жетілдіруді жоспарлап отыр. Ол физика және атом энергетикасы саласында терең білім алу үшін жетекші жоғары оқу орындарының біріне түсуді армандайды. Оның мақсаты – Қазақстандағы ғылым мен технологияның дамуына үлес қосу және өз елінің қауіпсіз, тиімді ядролық технологияларды қолдануда көшбасшы болуына көмектесу. Бұл Ақмола облысының өрендерінің алғашқы жетістігі емес. 2024 жылдың 20-21 сәуірінде Түркияның Анталия қаласында робототехника бағдарламалау және инновациялық технологиялар бойынша «ROBOTEX TURKIYE 2024» халықаралық чемпионаты өтті. 9 елден келген 400-ден астам командадан топ жарған Ақмола облысы Бурабай ауданының «Redwood» және «Vip kazakh» командалары «Line Following» аталымы бойынша жеңімпаз атанды. Сондай-ақ Красный Яр ауылындағы №2 орта мектептің «Neuron» командасы үш жүлделі орынға ие болды. Үздік бес команданың қатарына Бұланды ауданының «Robo Baluan» командасы енді. Аталмыш жарысқа 3000-нан астам қатысушы, оның ішінде 34 қазақстандық команда қатысты. Бұл іс-шара робототехника және бағдарламалау саласында өз дағдылары мен қабілеттерін көрсетуге ынталы жас дарындардың басын қосты. Облыс намысын қорғаған қос команда инновациялық жобаларын ұсынып, екеуі де биыл Италияның Рим қаласында өтетін әлем чемпионатына жолдама алды. Robotex – робототехникадағы инновацияларды ынталандыруға және жас таланттарды қолдауға бағытталған әлемдегі ең ірі робототехника жарыстарының бірі. Осылайша, қазақ оқушыларының халықаралық аренадағы табыстары білімге деген құлшынысы мен дайындығы жоғары екенін дәлелдеп жүр. Бұл жетістіктер басқа өрендерді шабыттандырады және дарынды мұғалімдердің қолдауымен және байқауларға қатысумен айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізуге болатынын көрсетеді.
Нұрбол ЖЫЛЫС, «Заң газеті»
