Климаттың өзгеруі-шұғыл назар аударуды және әрекет етуді қажет ететін жаһандық дағдарыс және ол әрбір ағзаға, экономикаға және қоғамға үлкен деңгейде кері әсер етеді. Сондықтан біз климаттың өзгеруінің себептері мен салдарын зерттеп және осы мәселемен күресудің әдістерін табуымыз қажет.
Климаттың өзгеруінің бірден бір себебі-парниктік газдар шығарындылары. Парниктік газдар атмосфераға шығу арқылы климаттың өзгеруінің негізгі қозғаушы күші болып отыр. Парниктік газдар шығарындыларының негізгі көзі-қазба отындары, оларды энергия өндіру мақсатында жағу. Ауыл шаруашылығын дамыту мақсатында ормандарды кесу парниктік газдар шығарындыларына ықпал етеді. Ормандарды кесу жердің көмірқышқыл газын, негізгі парниктік газды сіңіру қабілетін төмендетеді. Көміртекті сіңіретін раковиналар ретінде әрекет ететін ормандар — атмосферадан көмірқышқыл газын алып, оттегіні шығарады.
Қалалардың озық өнеркәсіптік және техникалық дамуы, экологияға барлық жағымсыз салдарлары болатынын есепке алмай адамның шамадан тыс антропогендік әсері, ауқымды өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығарындылары, қайта өңдеусіз қалдықтарды қарапайым көму бүкіл әлемде қоршаған ортаның айтарлықтай нашарлауына әкелді. Өкінішке орай, атмосфераның, жер мен судың ластануы, топырақ эрозиясы және ормандардың жойылуы қазіргі уақытта экологиялық стандарттардың сақталмауы көптеген елдерде орын алуда.
Климаттың өзгеруінің салдары өте қауіпті. Температураның жоғарылауы-парниктік әсер, жаһандық температураны көтеріп, жиі және күшті жылу толқындарына әкеледі. Ал жоғары температура тау мұздықтары мен полярлық мұз қақпақтардың еруіне әкеп, теңіз деңгейінің көтерілуіне ықпал етеді. Теңіз деңгейінің көтерілуі жағалаудағы қауымдастықтар мен экожүйелерге қауіп төндіреді.
Климаттың өзгеруі жиі және қарқынды дауылдарға, құрғақшылыққа, су тасқынына және дала өрттеріне әкеледі. Экожүйелер бұзылады, жабайы табиғат пен биологиялық әртүрлілікке теріс әсер етеді.
Экономикалық салдарына тоқталсақ, климатқа байланысты табиғи апаттар миллиардтаған доллар шығын мен экономикалық шығынға әкеледі.
Климаттың өзгеруінің шешу жолдарының бірі-жаңартылатын энергия көздеріне көшу. Қазба отынына тәуелділікті азайтып, күн энергиясы, жел энергиясы және су электр станциялары сияқты тұрақты энергия көздеріне инвестиция салу. Энергия тиімділігін қарастыра отырып, үйлерде, кәсіпорындарда және өнеркәсіпте энергияны үнемдейтін жаңа технологиялар мен тәжірибелерді енгізу. Көміртекті байланыстыруды күшейту үшін ормандарды қорғап, әр уақытта қалпына келтіріп отыру қажет. Парниктік газдар шығарындыларын азайтатын және топырақтың маңыздылығын сақтайтын тұрақты ауылшаруашылық тәжірибелерін насихаттау керек.
Климаттың өзгеруіне жол бермес үшін, тіршілікті қорғау үшін бүкіл адамзаттың бірігуі қажет. 1987 жылы БҰҰ-ның Дүниежүзілік қоршаған орта мен даму комиссиясы «Біздің жалпы болашағымыз» атты есебінде «Қоршаған орта үшін қауіпсіз жолда экономикалық дәуірге» аяқ басуға шақырды. Алғаш рет «Тұрақты даму» концепциясы ұсынылды. «Тұрақты даму мақсаттары» – қазіргі уақыттың қажеттілігін қамтамасыз ете отырып, болашақ ұрпақтардың өзінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуіне қауіп туғызбайтын даму. БҰҰ Бас Ассамблеясының «Біздің әлемді қайта құру: 2030 жылға дейінгі Тұрақты даму саласындағы күн тәртібі» қорытынды құжатында 17 жаһандық мақсатты белгіледі. Тұрақты даму саласындағы 13 мақсат «Климаттың өзгеруімен және оның салдарымен күресу» мәселесіне арналған.
Атмосфераның және жалпы қоршаған ортаның ластануының алдын алу, болдырмау үшін ғалымдарға экологиялық таза өндірістерді, техникалық құралдарды әзірлеуге мүмкіндік беретін арнайы биологиялық, медициналық, экологиялық, техникалық білімді қолдану маңызды.
Қалаларда көптеген қоғамдық және жеке электр көліктерін пайдалану, жаңа гидроэлектростанцияларды, жел және күн электр станцияларын салу және пайдалануға беру, жаңа технологияларды пайдалана отырып қалдықтарды қайта өңдеу, кәсіпорындарда супер заманауи тазарту құрылыстарын орнату, халықтың экологиялық сауаттылығы қолайлы табиғи ортаны сақтаудың негізі болып табылады.
Атмосфераны тазартудың негізгі құрамдас бөлігі қазақстандық қалалардың айналасында жасыл белдеулер құруды және кәсіпорындардың санитарлық-қорғау аймағын көгалдандыруды ескере отырып, ұзақ мерзімді көгалдандыру бағдарламасын әзірлеу және іске асыру болып табылады.
Бұл бағытта Қазақстанда көптеген жұмыстар атқарылды: Алматыда метрополитен салынды және жұмыс істейді, Астананың айналасына жасыл белдеу құрған жүздеген мың ағаш отырғызылды, еліміздің қалаларында электр көлігі жұмыс істейді, пайдалануға берілді:
Тасөткел су қоймасындағы елдегі ең ірі шағын ГЭС 9,2 МВт, Меркі ГЭС 1,5 МВт, Қарақыстақ ГЭС Тұрар Рысқұлов ауданында 2,3 МВт және басқалар;
Қордай жел электр станциясы 2011 жылы Жамбыл облысында энергетикалық қуаты 1500 кВт; ЭКСПО-2017 қарсаңында электр энергиясын бере бастаған Ақмола облысында орналасқан Ерейментаудағы жаңа жел электр станциясы салынды;
2012 жылы Қордай ауданында Қазақстанда және Орталық Азияда жалпы қуаты 7 МВт «Отар» СЭС өнеркәсіптік ауқымдағы алғашқы күн электр станциясы пайдалануға берілді; 2015 жылғы шілдеде Қазақстандағы ең ірі «Бурное Солар-1» күн электр станциясы пайдалануға берілді;
«Жасыл экономика» аясында Жамбыл облысының Талас ауданында жалпы құны 5,4 млрд теңге болатын үш жел электр станциясы салынуда, оларды 2023 жылы пайдалануға беру жоспарлануда.
2030 жылға қарай бүкіл Қазақстан бойынша 39 су қоймасының салынуы, оның ішінде 8 су қоймасы мен 13 гидролектростанциясын 2025 жылы құрылысыне аяқтау жоспарланған.
Баламалы «жасыл» энергия көздерін қолдана отырып, ағынды суларды тазарту, кәсіпорындарда жаңа тазарту қондырғыларын орнату арқылы теріс әсерді тоқтатуға болады.
Осылай табиғатқа, жер планетамызға барлық құнды игіліктер мен сыртқы әлеммен берік қарым — қатынасты сақтауға көмектесе аламыз. Климаттың өзгеруінің себептері мен салдарын түсіну және жаңартылатын энергияға көшу, ормандарды сақтау және тұрақты тәжірибелерді ілгерілету сияқты шешімдерді енгізу арқылы біз оның салдарын азайтып, болашақ ұрпақ үшін тұрақты болашақты қамтамасыз ету үшін жұмыс істей аламыз.
Досанов Мурат Ускимбаевич
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті заң факультеті қылмыстық құқық, қылмыстық іс жүргізу және криминалистика
кафедрасының аға оқытушысы, з.ғ.к.
Қарабаева Жансая Абілқасымқызы
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
заң факультетінің магистранты