Татуласу рәсімдері — тараптардың келісімге келуіне бағытталған, сотқа жүгінбей немесе іс жүргізуді қысқарту арқылы дауды реттеудің құқықтық механизмі. Бұл рәсімдер материалдық, уақыттық және эмоционалдық шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
Қазіргі қоғамда құқықтық мәдениеттің дамуы, азаматтардың заң алдындағы жауапкершілігі мен құқықтық санасының артуы — өркениетті мемлекеттің негізгі көрсеткіштерінің бірі. Осы үдерістің маңызды бір бағыты — дауларды шешудің баламалы тәсілдерін дамыту. Соның ішінде, мен үшін кәсіби әрі адами тұрғыдан аса маңыздысы — татуласу рәсімдері.
Біздің заңнамада татуласу рәсімдерінің бірнеше түрі қарастырылған: медиация, бітімгершілік келісім, партисипативтік рәсімдер. Бұл әдістердің барлығы — адамдар арасындағы жанжалды сот арқылы емес, бейбіт жолмен, өзара келісім негізінде шешуге бағытталған. Бұл — дауды шешу ғана емес, адамдардың бір-біріне сенімін қайтару, түсіністік орнату үдерісі.
Менің тәжірибемде отбасы даулары, мұрагерлік істер, көршілер арасындағы келіспеушіліктер сияқты жанжалдар татуласу арқылы тиімді шешімін тапқан кездер аз емес. Мұндай жағдайларда жеңімпаз немесе жеңілген тарап болмайды. Екі жақ та өзара ымыраға келіп, әрі қарай өмірін жалғастыруға мүмкіндік алады. Бұл — сот шешімінен де маңызды нәтижеге алып келеді.
Татуласу рәсімдерінің артықшылықтары айқын: уақытты үнемдейді, қаржылық шығын азаяды, ең бастысы — адамдық қарым-қатынас сақталады. Әсіресе, кәмелетке толмаған балалары бар отбасылық істерде ата-ананың татуласуы — баланың болашағы үшін жасалған ең үлкен игілік деп санаймын.
Дегенмен, бұл жүйенің жетілдіруді қажет ететін тұстары да бар. Қоғамда медиаторлар институтына сенім әлі де толық қалыптасқан жоқ. Кей тараптар оны әлсіздік немесе өз құқығынан бас тарту деп қабылдайды. Ал шын мәнінде, татуласу — күштің, парасаттың, биік мәдениеттің белгісі.
Сондықтан, судья ретінде менің тілегім — татуласу рәсімдерін кеңінен насихаттау, құқықтық мәдениетті тәрбиелеу, медиаторлардың кәсіби деңгейін көтеру. Әрбір азамат дауды міндетті түрде сот арқылы емес, өзара келісіммен де шешуге болатынын түсінсе екен деймін.
Қазақта «Бітім — бәрінен биік» деген сөз бар. Осы ұғымның астарында үлкен даналық жатыр. Татуласу — заң ғана емес, ізгілік пен мейірім үстем болған қоғамның таңдауы. Ал ондай қоғамда әділдік те, тұрақтылық та, сенім де болады.
Қорытынды
Татуласу рәсімдері — қоғам үшін әділдік, тиімділік пен гуманизмге негізделген механизм. Сот жүктемесін азайтып, тараптардың уақытын, эмоциясын, қаржысын үнемдеуге ықпал етеді. Судья ретінде менің міндетім — татуласуды заң талаптарына сай, тараптардың құқықтары сақталған жағдайда қолдану, қоғамда сенім орнату.
Мұғалжар аудандық сотының судьясы Г.Т.Алмаханов
