Алматы қаласы бойынша Мемлекеттік қызмет істері департаменті- қызметтік әдеп нормаларының сақталуын бақылайтын, сондай-ақ мемлекеттік қызметшілер арасында сыбайлас жемқорлықтың алдын алу шараларын әзірлейтін алқалы орган болып табылатын Әдеп жөніндегі кеңестің қызметін ұйымдастырады.
Оның қызметі мемлекеттік қызметшілердің жауапкершілігі мен тәртібін арттыруға, азаматтардың мемлекеттік қызметке сенімін нығайтуға, мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған.
Әдеп жөніндегі кеңес мемлекеттік әкімшілік қызметшілерге, басшы лауазымдарға және олардың орынбасарларына әдеп нормаларын бұзу және мемлекеттік қызметтің беделін түсіретін теріс қылық мәселелері бойынша тәртіптік істерді қарайды.
Отырыстарда сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің ішкі және сыртқы талдауларының нәтижелері тыңдалады. Заңға сәйкес, мемлекеттік органдар олардың ұйымдастырушылық, басқарушылық және реттеушілік қызметін зерделеу үшін сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізуі тиіс.
Бұл мемлекеттік органдардың орын алған бұзушылықтардың алдын алуы, тиісті заңнамадағы қайшылықтарды анықтауы, ішкі жұмыс процестерін өзгертуі және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою бойынша ұсыныстар әзірлеуі үшін жасалады.
2024 жылы Әдеп жөніндегі кеңес 8 мемлекеттік орган басшысының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы жұмысы бойынша қызметін тыңдады: 3 – сыртқы талдау нәтижелері, 5 – мемлекеттік органдардағы сыбайлас жемқорлықты жою бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы.
Нәтижелер көрсеткендей, қызмет көрсету мерзімдерін бұзу, ішкі бизнес-процестерді бұзу, өтініш берушілерді өтініштерді қараудың алдын ала нәтижелерімен таныстырмау және басқа да бұзушылықтар – мұның бәрі көбінесе жүйелік кемшіліктердің, дискрециялық өкілеттіктердің болуының және заңнамадағы қайшылықтардың салдары болып табылады, бұл азаматтардың шағымдары мен мемлекеттік қызметшілердің жазалануына әкеледі.
Осы орайда, мемлекеттік органдардың басшылары өз қызметінде талдаудың қажеттілігі мен маңыздылығын түсінуі керек екенін атап өткен жөн. Кеңесте тыңдау нәтижелері бойынша мемлекеттік органдардың қызметіндегі тәуекелдер мен әкімшілік кедергілерді жоюға көмектесетін ұсынымдар әзірленеді.
Әдеп жөніндегі кеңестің мүшелері, оның ішінде 60% қоғам өкілдері отырыстарда, мемлекеттік органдардың басшылары өз қызметінің нәтижелері туралы есеп беру кезінде жұмыс нәтижелерін, яғни жүргізілген жұмыстың мемлекеттік орган қызметінің нәтижелеріне қалай әсер еткенін, жалпы, мысалы, этикалық және әкімшілік құқық бұзушылықтардың санының азайғанын, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың осыған байланысты іс-әрекетінің жақсарғанын немесе төмендегенін көрсетуі тиіс екенін атап өтеді.
Барлық мемлекеттік органдар үшін маңызды бағыт болып табылатын Кеңес қарастыратын мәселелердің жеке блогы азаматтардың өтініштерімен жұмысты қарау болып табылады.
Қаралып жатқан өзгерістерді ескере отырып, барлық басшылар жұмыстың тиімділігін бағалау тұрғындардың кері байланысына байланысты екенін түсінеді. Өтініштерді талдау нәтижелері де Әдеп жөніндегі кеңесте бірнеше рет тыңдалды.
Өкінішке орай, мерзімдер әлі де бұзылуда барлық мемлекеттік мекемелер өтініштерге толық жауап бермейді, өтініш түрі (өтініш, шағым, хабарлама және т.б.) әрқашан дұрыс жіктелмейді. Бұл жағдайлар тұрғындардан негізді арыз-шағымдардың түсуіне әкеліп, қоғамда жағымсыз резонанс туғызуда. Осындай бұзушылықтарды жою мақсатында 2024 жылы Әдеп жөніндегі кеңес алаңында барлық мемлекеттік органдардың қатысуымен азаматтардың өтініштері бойынша уәкілетті орган жүргізген талдау нәтижелері тыңдалып, қорытындысы бойынша тиісті ұсыныстар әзірленді.
Мемлекеттік органдардың қызметінде әдеп жөніндегі уәкілдер үлкен рөл атқарады. Кеңес тоқсан сайын Әдеп жөніндегі уәкілдердің жұмыс нәтижелерін, оның ішінде кәсіби әдеп нормаларының сақталуын бақылауды тыңдайды. Жергілікті атқарушы органда әдеп жөніндегі уәкілді тұрақты қызметтегі мемлекеттік қызметші ұсынады; аумақтық деңгейде Әдеп жөніндегі уәкілдің функциялары жүктелген қызметкерлер саны – 32. Олардың жұмысының тиімділігін этикалық және әкімшілік құқық бұзушылықтардың, сыбайлас жемқорлықтың азаюымен, мемлекеттік қызметшілердің өз жұмысына қанағаттану деңгейінің жоғарылауымен бағалауға болады.
Әдеп кодексіне сәйкес мемлекеттік қызметшілер жұмыс уақытында және жұмыстан тыс уақытта жалпы қабылданған моральдық-этикалық нормаларды сақтауға міндетті.
Жергілікті және аумақтық билік органдарының қызметкерлерімен жіберілген этикалық бұзушылықтардың деңгейін өлшеу 2023 жылы – 27, 2024 жылы – 15, әкімшілік құқық бұзушылықтар: 2023 жылы – 13, 2024 жылы – 7. Көріп отырғанымыздай, этикалық құқық бұзушылықтардың көрсеткіші төмендеді, бірақ бұл әлі күтілетін нәтиже емес, өйткені Мемлекеттік қызмет істері департаментінің мемлекеттік қызметшілерге қатысты жағымсыз жарияланымдарды анықтау мақсатында әлеуметтік желілерде жүргізіліп жатқан мониторингі барысында мемлекеттік қызметшілерге қатысты жағымсыз жарияланымдар әлі де кездесіп отырады.
Жаңа цифрлық технологиялар дәуірінде азаматтардың мемлекеттік қызметкерлердің іс-әрекеттеріне наразылықтарын бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілер арқылы жеткізуге мүмкіндігі бар. Осындай жағдайларды барынша азайту мақсатында мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығы мен айқындылығы үшін Әдеп жөніндегі уәкілдің рөлі ерекше. Әдеп жөніндегі уәкілдер мемлекеттік органдар жұмысының қаншалықты ашық және жариялы екендігін көрсету үшін мемлекеттік қызметшілермен түсіндірме кездесулер, халықпен кездесулер өткізіп, жұртшылықты бірлескен мониторингке тартуға міндетті. Оның рөлі қызметкерлердің өз мүдделерін қорғау, сыбайлас жемқорлық пен әкімшілік құқық бұзушылықтардың алдын алу үшін қажет. Айта кету керек, Әдеп жөніндегі кеңес мүшелері ақпараттық-түсіндіру жұмыстарына, мемлекеттік қызметшілермен жұмыс кездесулеріне де атсалысуда. Әдеп жөніндегі кеңестің ұсынымдары негізінде мемлекеттік органдардың әдеп жөніндегі уәкілдері мемлекеттік қызметкерлердің тұтынушыларға бағдарлану деңгейін арттыруға және этикалық қағидаларды сақтауға бағытталған тұрақты жұмыстарды жүргізеді.
Мемлекеттік қызмет істері департаменті жұмысының маңызды бағыты – қарамағындағы қызметкерлердің сыбайлас жемқорлық қылмыстарын жасағаны үшін басшылардың тәртіптік жауапкершілігін қадағалау.
Жалпы 2024 жылы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасағаны үшін сот үкімімен 37 тұлға кінәлі деп танылып, оның 22-сіне тікелей басшылардың тәртіптік жауапкершілігі қаралды. 2023 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 37 пайызға төмен.
Осы мониторингтің нәтижелері мен жүргізілген алдын алу шаралары тұрақты түрде Әдеп жөніндегі кеңесте тыңдалады.
Мемлекеттік аппаратты бюрократиясыздандыру Департамент үшін салыстырмалы түрде жаңа жұмыс бағыты болып табылады. Осы салада жүргізілген талдау мен мониторинг нәтижелері әкімшілік рәсімдерді жеңілдетуге және бюрократиялық жүктемені азайтуға бағытталған.
Уәкілетті органның тапсырмаларын орындау шеңберінде 2024 жылы Департамент көлік, жеңіл өнеркәсіп және құрылыс индустриясы, төтенше жағдайлар, энергетика, сондай-ақ су ресурстарын пайдалану және қорғау саласындағы мемлекеттік аппаратты бюрократиясыздандыруға егжей-тегжейлі талдау жүргізді.
Әрбір бағыт бойынша мемлекеттік органдардың қызметтері олардың жұмыс жағдайына, тиімділігі мен тиімділігіне талдау жасалды; нәтижесінде жекелеген мемлекеттік органдарға тән емес функциялар анықталды, өйткені олар басқа қызметтермен орындалады немесе мемлекеттік қызметтер санатына ауыстырылады.
Мемлекеттiк қызметшiлер арасындағы мiндеттердiң бөлiнуiне (қызметтiң функционалдық бағыттарына) және олардың лауазымдық нұсқаулықтарына талдау жүргiзiлдi.
Мониторинг шеңберінде мемлекеттік органдардың және олардың ведомстволық бағынысты ұйымдарының қызметі мониторинг нысанасымен шектелмей, бюрократиялық проблемаларды анықтау мақсатында мемлекеттік функциялар мен ұйымдық құрылымдарға сәйкес талданды.
Құрылған фокус-топтарда ұсыныстар талқыланып, нәтижесінде мемлекеттік органдарда жиі кездесетін мәселелер анықталды.
Айта кетерлігі, Әдеп жөніндегі кеңес мемлекеттік органдардың тәртіптік комиссияларының қызметін де қарайды, мемлекеттік қызметшілер тарапынан жасалған тәртіптік теріс қылықтардың себептерін талдайды және олардың алдын алу шараларын әзірлейді.
Және, әрине, мемлекеттік қызметшілерден жұмысты талап ететін, олардың жұмыс орнында сақталуы маңызды бағыт болып табылады, өйткені бос орындардың пайызы үнемі өзгеріп отырады, сондықтан мемлекеттік қызметшілердің құқықтары мен мүдделерін қорғау жұмыстың маңызды бағыты болып табылады.
Атап айтқанда, қызметкерлердің жұмыс уақыты режимін сақтауы, төлемдерді уақтылы қамтамасыз ету, қызметкерлерді міндетті оқыту, еңбек демалысын беру, функционалдық блоктар бойынша қызметкерлер санаттарын дұрыс бөлу.
Осыған байланысты Әдеп жөніндегі кеңестің отырыстарына мемлекеттік органдардың басшылары шақырылады, олар мемлекеттік қызметшілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы хабардар етеді, өйткені мемлекеттік органдардың жалпы қызметі мемлекеттік қызметшілердің жайлы жұмысына байланысты, ал Әдеп жөніндегі кеңестің қызметі бұзушылықтардың алдын алуға, уәкілетті органдарға сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жоюға және әкімшілік кедергілерді жоюға ұсынымдар беруге бағытталған.
Осылайша, Әдеп жөніндегі кеңес мемлекеттік қызметшілердің жауапкершілігі мен тәртібін арттыру, азаматтардың мемлекеттік қызметке сенімін нығайту, мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру болып табылатындықтан, мемлекеттік қызметшілер арасында сыбайлас жемқорлықтың алдын алу шараларын қабылдау, қызметтік әдеп нормаларының сақталуын бақылау бойынша жұмысын жалғастырады.
Әлімхан Шынарай Әлімханқызы
ҚР Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Алматы қаласы бойынша
Департамент басшысы
