Статистика көрсеткендей, елiмiздiң автопаркiнiң жартысынан астамы осы жеңілдікті пайдалана алады. Әңгіме 11 жылдан асқан көліктер туралы болып отыр. Шыққанына11-20 жыл аралығындағы жеңіл көліктер үшін 30 пайыздық және ескі көліктер үшін 50 пайыздық салық жеңілдігін бекітетін норма құжатта қалды. Кодекс 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енуі тиіс. Сол кезден бастап жеңілдіктер қолданыла бастайды. Мысалы, 2026 жылдың ақпанында ескі автокөлікті сатқан жағдайда, оның иесіне салықты 2025 жылға дейін ескі мөлшерлеме бойынша (егер ол төленбесе), ал 2026 жылы иелену уақытында жаңа, төмендетілген мөлшерлеме бойынша төлеу қажет болады.
ҚР Ұлттық статистика бюросының есебіне сәйкес, 2025 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша Қазақстанда барлығы 6 175 955 көлік құралы тіркелген. Оның ішінде жеңіл көліктер саны — 5 340 301. Сонымен қатар шыққанына 10 жылдан 20 жылғы дейінгі — 1 270 746 және 20 жылдан жоғары — 2 266 099 көлік бар. Барлығын қоссақ — 3 536 845 ескі көлік бар екені белгілі. Яғни, қазақстандық жеңіл автопарктің жартысынан астамы келесі жылдан бастап салықтық жеңілдікке сенімарта алады.
Ұлттық экономика министрлігінің сөзінше, ескі көліктерге жеңілдіктер жобада сақталады. Бұл шешім бюджет кірісінің азайғанына қарамастан, жаңа көлік ала алмай жүрген қазақстандықтардың өмірін жеңілдету мақсатында қабылданды. «Қоқыс үйіндісіне айналғанын қаламаймыз»: Автомобиль одағы Қазақстанға өзге елдерден келетін ескі көліктердің көбейгеніне шағымданды. Ұлттықстатистика бюросының мәліметінше, 2024 жылдың 1 шілдесіндегі жағдай бойынша Қазақстанда 4 миллион 218 мың 804 жеңіл автокөлік тіркелген. Оның 3 миллион 284 мың 101-і 10 жылдан асқан, бұл жалпы санның 78 пайызы.
Салықжөніндегікеңесші Айдар Масатбаевтыңсөзінше, мұнысайлаушылардыңүлкентобынабағытталғансаясиқадамретіндеқарастырғанжөн.
«Адамдар ескі көліктерге төленетін салықты тым жоғары деп айтты. Салық саясаты жұмсақ жүргізілгенін жақтағандардың пікірі басым түскен болуы керек», – деді сарапшы
Десек те оның айтуынша, бұл шараның басқа жағы да бар. Салықты төмендету қолданыстағы көліктер нарығына немесе оларды күтіп-ұстау шығындарына айтарлықтай әсер ете қоймайды. Масатбаев көлік бағасына салықтан гөрі жанармай бағасының қымбаттауы мен халықтың сатып алу қабілетінің төмендеуі айтарлықтай әсер етеді деп отыр.
«Мәселе ескі көлікті қалай күтіп-ұстауда екеніне байланысты емес. Негізгі мәселе – көбінің жаңа көлікті сатып алуға мүмкіндігінің жоқтығы», – деді ол
Бұдан басқа Қазақстандағы пайдаланылған көліктер нарығында бейресми жасалатын келісімдер үлесі жоғары. Өз кезегінде бұл салық өзгерістерінің тиімділігін және оынң көлік тізгіндеудің нақты құнына әсерін төмендетеді.
Сарапшылар елдегі ескі көліктердің техникалық жағдайына қатты алаңдап отыр. Ресми мәліметтерге сүйенсек, Қазақстанда тіркелген автокөліктердің 80%-дан астамы 10 жылдан бері қолданыста болса, ал 2,5 миллионнан астам көліктің жасы 20 жылдан асқан. Бұл көліктің «жасы» ғана емес, бұл ықтимал қауіп-қатер болып саналады.
«Ескі көліктер жолдағы қауіптің себебіне айнала бастады. Олардың қосалқы бөлшектері қымбат тұрады, ал жөндеу жұмыстарына үнемдеуге тырысу жолдағы тәуекелдерді арттыра түседі», – деді Масатбаев.
Оның айтуынша, салықты төмендету осындай көліктердің әрі қарай пайдаланылуына жалған ынталандырып жіберуі мүмкін. Бірақ бұл көліктер техникалық тұрғыдан да, экологиялық жағынан да тиімсіз. Сарапшы ескі көліктерге салықты көтеру де дұрыс шешім емес екенін жеткізді. Бұл қоғамның наразылығын күшейтіп, онсыз да жағдайы мәз емес салық жүйесіне қосымша жүктеме болуы мүмкін. Қазір мемлекет жеке тұлғалардан берешек өндіріп алуда түрлі қиындықтармен бетпе-бет келіп отыр.
Масатбаев балама шешім ретінде берешекті сот орындаушыларынсыз автоматты түрде өндіріп алу тетігін қарастыруды ұсынады. Десек те, бұлшара салық органдарына деген сенімді одан әрі әлсіретуі мүмкін деп топшылайды.
Баға мен коммуналдық тарифтердің өсуі, халықтың нақты табысының төмендеуі жағдайында ескі көліктерге салынатын салықты азайту әлеуметтік қысымды уақытша азайтуы мүмкін. Бірақ та, ұзақ мерзімді перспективада бұл шара автопарктің тозуы, экологиялық сын-қатерлермен жол қауіпсіздігінің қаупі секілді негізгі мәселелерді шеше алмайды. Сарапшылар автопаркті жаңарту және жаңа көлік сатып алуға ынталандыру жөніндегі кешенді саясат болмаса, мұндай қадамдар өрттің шығу себебін шешпей, тек өрттің тұтануын басуға тырысқан әрекетке ұқсайды деген пікірде.
