Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Қазақстан Республикасында тіл саясатын іске асырудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. Бағдарламаның мақсаты: қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі толыққанды қызметін қамтамасыз ете отырып, латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін жаңғыртуға, тіл мәдениетін одан әрі арттыруға және тілдік капиталды дамытуға бағытталған үйлесімді тіл саясатын жүргізу болып табылады.
Республикада тұратын барлық ұлт өкілдерінің өзіндік ерекшелігін сақтауды ескере отырып, қазақ тілін, мәдениеті мен дәстүрлерін дамыту Қазақстанның стратегиялық басымдығы болып табылады. Қазақстанда мемлекеттік тіл саясатын іске асырудың басты міндеті – мемлекеттік тілдің этносаралық қарым-қатынас тілі ретіндегі ұстанымын нығайту. Мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру жөніндегі алғашқы шаралардың бірі әр өңірде қазақ тілін оқыту орталықтарын құру болды. Барлық тілдерді құрметтеу, олардың үйлесімді және тең дамуы – Қазақстандағы барлық тұрғындардың, түрлі ұлттар мен ұлыстар өкілдерінің рухани өсуі мен бірлігінің кепілі. Үш немесе одан да көп тілді білу – қазіргі жаһандық және табысты өмірге жолдама. Дәл осындай оңтайлы формула біздің экономикамыз бен мәдениетіміздің дамуына ықпал етеді. Айта кету керек, тіл саясатын жүзеге асыру патриотизм сезіміне және ешқандай жағдайда төзбеушілік пен жағымсыз эмоцияларға негізделуі керек. Бүгінгі таңда біздің мақсатымыз – этносаралық келісім мен халық бірлігі саласында қол жеткізілген нәтижелерді сақтау және нығайту. Мемлекеттік тіл – халықтар достығы көпірі.
Қазақ тілінің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың тағы бір тәсілі – оның ақпараттық кеңістікке бейімделуі: тілді үйренуге қажетті кез келген ақпараттық қосымшалар, бағдарламалар, платформалар қазақ тілін «түсінетін, қабылдайтын» болуы тиіс. Ол үшін бүкіл тілдік алапты ортақ, бірыңғай қорға жинау қажет. Дамыған елдерде өз тілінің өміршеңдігін сақтау мақсатында ұлттық лингвистикалық корпус құрылды. Мұнда барлық сөздерге, сөз тіркестеріне, мәтіндерге, олардың интерпретацияларына, ережелеріне және т.б. қатысты толық ақпарат жинақталған. Ақпараттық технологиялар дәуіріндегі мұндай қор кез-келген тілдік материалдарды әзірлеу және пайдалану кезінде таптырмас байлық болып табылады. Қазақ тілінің ұлттық корпусын дайындау уақыты келді. Бұл бағыттағы жұмыстар басталды. Мемлекеттік бағдарламаның іс-шаралар жоспарына сәйкес жыл сайын қазақ тілін қолдану аясын кеңейтуге, тіл мәдениетін арттыруға бағытталған «Мемлекеттік тіл және БАҚ», «Тіл шебері», «Мемлекеттік тіл – Тәуелсіздік символы» байқаулары, «Мен қазақша сөйлеймін» акциясы және т.б. республикалық конкурстар өткізіледі.
Жаһандану кезеңінде жеке міндет – қазақ тілін жаңа ақпараттық технологияларға бейімдеу. Қазіргі уақытта тілге қатысты барлық ақпарат мүмкіндігінше цифрлық жүйеге ауысады, адам пайдалану үшін мүмкіндігінше жеңілдетіледі.
Мұның айқын көріністері тілдерді өз бетінше үйренуге арналған әртүрлі сайттар, фразалар, бір тілден екінші тілге тез аударуға қабілетті «мобильді аудармашылар», сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын, сөздердің тарихын, негізгі тамырларын, олардың шығу тегін және т.б. анықтайтын әртүрлі қолданбалы ақпараттық қосымшалар. Қазақ тілін осындай ақпараттық кеңістікке бейімдеу мақсатында сайттар, мобильді қосымшалар құрылады және енгізіледі.
Қазақ тілін оқыту курстарына келер болсақ, Республикада 111 мемлекеттік орталық (негізгі орталықтар – 84, филиалдар – 27) жұмыс істейді, онда ересек тұрғындарды қазақ тіліне оқыту тегін жүргізіледі. 2022 жылы Ақмола, Атырау, Жамбыл облыстарында 3 жаңа орталық ашылды. 2022 жылы қазақ тілі курстарын 41325 адам тәмамдады. 2011 жылдан бастап курс арқылы қазақ тілін оқыған адамдардың жалпы саны 700 мыңнан асты. Қазақ тілін өз бетінше үйрену үшін «Tilqural.kz», «Abai.institute», «Tilmedia.kz», «Balatili.kz», «Soyle.kz», «Bala.soyle.kz», «Qazonline», «Ana tili» қосымшалары жұмыс істейді. Қазақ тілін меңгеру деңгейі «Қазтест» жүйесі бойынша анықталады. 2022 жылы диагностикалық тестілеуден 12000 адам өтті. «Қазтест» жүйесі енгізілген сәттен бастап (2006 жылдан бастап) тестілеуге қатысушылардың жалпы саны 452 671 адамды құрады. Қазақ тілін білу
деңгейін www.kazakhtest.kz ресми сайтына өтіп, тексеруге болады.
Сонымен, портал www.tilqural.kz жасанды интеллект технологиясы бойынша қазақ тілін өз бетінше үйренуге арналған, барлық тілек білдірушілер үшін тамаша мүмкіндіктер ұсынады. Бұл портал қазақ тілін 5 деңгей бойынша меңгеруге мүмкіндік береді (қарапайым, базалық, орта, ортадан жоғары және жоғары). Порталдың функционалы әр кезеңмен материалды оңай және қысқа мерзімде әр түрлі сценарийлерде, білім алушының іс-әрекетіне, оның қабілеттеріне, тілдік білімнің қалыптасу динамикасына байланысты игеруге көмектеседі. Сөздік қоры біртіндеп жетілдірілуде,
грамматиканы меңгеру жүріп жатыр, естіген, оқыған, сөйлеу және жазу дағдыларын түсіну дағдылары дамуда. Соңында білім алушының қазақ тілін қай деңгейде меңгергенін растайтын тілдік тест тапсыру мүмкіндігі қарастырылған. Портал www.sozdikqor.kz сөздердің және сөз тіркестерінің, жаңа және ескірген тілдік бірліктердің мазмұнын, мағынасын айқындай отырып, қолданысқа енгізілген сәттен бастап лингвистер, журналистер, жазушылар, мемлекеттік қызметтегі құжат айналымы мамандары тарапынан жағымды пікірлерге ие болды. Сондай-ақ Telegram-порталдың бот-арнасы іске қосылды, Тағы бір сайт: www.termincom.kz кез келген азаматқа жаңа терминдерді талқылауға, сараптама жүргізуге қатысуға мүмкіндік береді. Ақпараттық алаңда сіз терминнің кез-келген жобасы бойынша өз пікіріңізді білдіре аласыз.
Кез-келген елдің өткені мен бүгінінің сабақтастығы топонимика арқылы көрінеді. Географиялық атаулар халықтың ғасырлар бойғы тарихын бейнелейді. Халықаралық коммуникацияда қазақ тілінің қолданылуын кеңейту үшін көп жұмыстар атқарылуда. Тиімді нәтижелерге заманауи тәсілмен – ғылым мен техниканың жетістіктерін кеңінен қолдану арқылы қол жеткізуге болады.
Шымкент қаласы мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты Әкімшісінің басшысы А.Кошенов
