«Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік және өзін-өзі басқару туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 31 — бабының 1 — тармағының 10) тармақшасына сәйкес аудандық (облыстық маңызы бар қалалық) әкімдік Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының жер заңнамасына сәйкес жер қатынастарын реттеуді жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Жер кодексінің (бұдан әрі-Жер кодексі) 4-бабының 5) тармақшасына сәйкес жердi нысаналы пайдалану жер заңдарының принцптерінің бірі болып табылады.
Жер кодексінің 37- бабының 2- тармағына сай өз мiндеттерiн тиiсiнше орындаған уақытша өтеулi жер пайдаланушының (жалға алушының), егер Қазақстан Республикасының заңдарында немесе жалға алу шартында өзгеше белгiленбесе, осы Кодекстің 43-бабы 1-тармағының 2), 3), 4), 5) және 8) тармақшаларында белгіленген талаптарды қоспағанда, жер учаскесінің шекаралары өзгермеген жағдайда, ал шаруа немесе фермер қожалығын, ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесі үшін шаруа немесе фермер қожалығын, ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді пайдалану мониторингінің нәтижелері де болған кезде, осы Кодекстің 43-бабында көзделген тәртіппен жаңа мерзімге шарт жасасуға құқығы бар. Осы баптың 2-2-тармағында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, уақытша өтеулі жер пайдаланушы (жалға алушы) осындай шарт жасасу ниетi туралы облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың уәкілетті органын жалға алу шартында көрсетiлген мерзiмде, егер шартта мұндай мерзiм көрсетілмесе, онда жалға алу шартының қолданылу мерзiмi аяқталғанға дейін үш ай мерзiмде жазбаша хабардар етуге мiндеттi.
Жер кодексінің 65- бабының 1-тармағының 1) тармақшасымен жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар жердi оның нысаналы мақсатына немесе елді мекендердегі жерлерде функционалдық аймаққа сәйкес, уақытша жер пайдалану кезiнде – оның ішінде, жалдау шартына (уақытша өтеусiз жер пайдалану шартына) сәйкес пайдалануға міндеттілігі көзделген.
Алайда, көп жағдайда азаматтар заң талаптарын орындамай жататын кездері болады.
Мысалы, азамат әкімдіктің жер беру құқығын тоқтату туралы қаулысын даулап, сотқа жүгінген. Сотта анықталғандай, талап қоюшы мемлекеттен жалға жер алғаннан кейн, уақытша өтеулі жер пайдалану құқығын уәкілетті органда тіркемеген, жер актісін алмаған.
Сонымен қатар, шартпен белгіленген мерізімде жерді игеру бойынша өз міндеттерін мүлдем орындамаған. Мерізімді ұзарту туралы арызбен жалға алу шартының қолданылу мерзiмi аяқталғаннан кейін ғана жүгінген.
Жер кодексінің 37 – бабының талабына сай, жалға алу мерізімін ұзарту құқығы өз мiндеттерiн тиiсiнше орындаған уақытша өтеулi жер пайдаланушы беріледі.
Сондықтан, сот қаулымен және жалға алу шартымен көзделген мерізімде жер учаскесін тиісті түрде игермеген жер пайдаланушыға жалға беру мерізімін ұзартуға құқықтық негіз болмаған деген тұжырымға келіп, талапты қанағаттандырудан бас тартты.
Азаматтар мемлекеттен жалға жер алғаннан кейін, жер пайдалану құқығын уақтылы тіркеп, шартта көзделген мерізімде жерді игерулері тиіс.
Бұл шарттардың сақталмауы, кейін жер пайдалану құқығын тоқтатуға негіз болып табылуы мүмкін.
Ақтөбе облысының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының судьясы Асылхан Абилгазина
