Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыс қазіргі қоғамдағы ең өзекті әлеуметтік мәселелердің бірі болып табылады. Кәмелетке толмағандардағы девиантты мінез-құлықтың себептері әрқашан күрделі, бірақ олардың арасында негізгі орынды жасөспірімнің отбасы және жақын ортасы алады. Дәл осы институттар баланың жеке басының, құндылықтар жүйесі мен құқықтық санасының қалыптасуына шешуші әсер етеді. Жасөспірімдердің мінез-құлқын қалыптастырудағы отбасының рөлі Отбасы – бала үшін ең бірінші және маңызды әлеуметтік орта. Міне, осында оның мінезі, әдет-ғұрпы, қоғам нормаларына қатынасы қалыптасады.
Құқық бұзушылыққа ықпал ететін факторларға мыналар жатады: қолайсыз отбасылық орта (жанжал, ата-ананың ажырасуы, эмоционалдық қолдаудың болмауы); қатыгездікпен қарау немесе керісінше асыра қорғау; кәмелетке толған отбасы мүшелерінің алкогольді немесе есірткіні пайдалануы; баланың мінез-құлқын бақылаудың жеткіліксіздігі; зейін мен тәрбиенің болмауы. Сүйіспеншілік пен қамқорлықтың болмауы жағдайында өскен жасөспірімдер отбасынан тыс жерде танымал болуға ұмтылады, бұл кейде қоғамға жат компанияларға түсіп қалуға әкеледі. Қоршаған орта мен әлеуметтік ортаның әсері
Жасөспірімнің жақын ортасы бірдей маңызды фактор болып табылады: құрбылары – құқық бұзушылармен және қылмыстық бағыттағы топтармен қарым-қатынас қоғамға жат мінез-құлық үлгілерінің қалыптасуына ықпал етеді; мектеп және білім беру ортасы – нашар оқу үлгерімі, мұғалімдермен қақтығыстар, қорқыту жасөспірімді агрессияға немесе құқық бұзушылыққа итермелеуі мүмкін; әлеуметтік орта – тұрғылықты жердің қолайсыздығы, жоғары жұмыссыздық пен кедейшілік үмітсіздік сезімін тудырады және жасөспірімдерді қылмысқа итермелейді. Әлеуметтік және психологиялық аспектілері Жасөспірімдік шақ тәуелсіздікке ұмтылумен, үлкендердің беделіне наразылықпен, мойындауға ұмтылумен сипатталады. Егер бала отбасында және мектепте қолдау таппаса, ол нормалар жиі заңға қайшы келетін көше компанияларына жүгінеді. Бұл жаста биліктің ықпалы ерекше, ал қоршаған ортаның жағымсыз үлгісі отбасының оң ықпалынан асып кетуі мүмкін. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыс деңгейін төмендету үшін отбасының, білім беру мекемелерінің, қорғаншылық және қамқоршылық органдарының және кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі әділет органдарының бірлесіп жұмыс істеуі маңызды.
Негізгі алдын алу шаралары: ата-ананың жауапкершілігі мен құқықтық мәдениетін арттыру; отбасына кеңес беру және психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету бағдарламаларын әзірлеу; жасөспірімдердің бос уақытын өткізуге қолайлы жағдай жасау (үйірмелер, спорт, волонтерлік қызмет); мектептердегі әлеуметтік педагогтар мен психологтардың жұмысы; қалпына келтіру тәжірибесі мен медиацияны қолдану.
Қорытынды. Жасөспірімнің тұлғасын қалыптастыруда, оның құқыққа, қоғамға деген көзқарасын анықтауда отбасы мен қоршаған орта шешуші рөл атқарады. Балалық шақта құқық бұзушылықтан сақтайтын немесе оларға итермелейтін құндылықтар қалыптасады. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықпен күрес тек мемлекеттің немесе құқық қорғау органдарының күш салуымен мүмкін емес. Ол жан-жақты көзқарасты, оның ішінде отбасы институтын нығайтуды, қолайлы әлеуметтік ортаны қалыптастыруды және жастарға оң бағыт-бағдар қалыптастыруды талап етеді. Ендеше, кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылық мәселесін шешу отбасына қамқорлық жасаудан, әр балаға жіті көңіл бөлуден басталады.
Алшинбаева А.Т
Ақмола облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты әкімшісінің бас маманы – сот отырысының хатшысы
