Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қызметі адам мен азаматтың құқықтарын қорғауға бағытталған түрлі бағыттар мен жобаларды қамтиды.
Ұлттық алдын алу тетігі (ҰАТ) маңызды стратегиялық бастамалардың бірі болып табылады, біз осы тақырыпқа FAQ (Frequently Asked Questions – Жиі туындайтын сұрақтар) форматында бірқатар материалдар арнамақпыз.
Біздің мақсатымыз – халықаралық қоғамдастық азаматтардың құқықтарын қорғау құралы ретінде мойындаған ҰАТ институтының мүмкіндіктерін егжей-тегжейлі қарау және (ең бастысы) олардың бұзушылықтарын болдырмау.
Бұл жарияланым барлық мүдделі адамдарға ҰАТ дегеніміз не екенін, оның қалай жұмыс істейтінін және Қазақстанда жобаның іске асырылуының нақты мысалдары мен 7 жылдық тәжірибесі негізінде азаматтардың өзінің жалпыадамзаттық және азаматтық құқықтарын қорғауына қалай көмектесе алатынын түсінуге көмектесетін жаңа материалдармен жалғасын табады.
Сонымен, ең бастысынан бастайық – Ұлттық алдын алу тетігі дегеніміз не?
ҰАТ – бұл екі жыл сайын сайланатын үкіметтік емес ұйымдар мен азаматтық қоғам өкілдерінен тұратын қоғамдық бақылау институты.
ҰАТ жұмысына тартылған сарапшылардың міндеті – адамдарды қоғамнан оқшаулау орындарына үнемі барып отыру және ондағы адамдардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына мониторинг жүргізу. Мысалы, бұл жерде тергеу изоляторлары, түрмелер немесе психиатриялық ауруханалар туралы сөз болып отыр (олардың толық тізімін және егжей-тегжейлі талдауын алдағы жарияланымдардың бірінде ұсынамыз).
Бұл жабық мекемелерде ұсталатын адамдардың азапталуын және кез келген басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекет түрлерін анықтау және олардың алдын алу үшін жасалады.
Қазақстанда Ұлттық алдын алу тетігі мемлекеттік органдармен әріптестік шеңберінде жұмыс істейді және олар тарапынан құрмет пен беделге ие болды. Сонымен, ҰАТ іс-шараларын іске асыруда прокуратура және халықты әлеуметтік қорғау органдары маңызды жәрдем көрсетеді.
ҰАТ жүйесінің жұмысында Омбудсмен институтының рөлі қандай? ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкілі ұлттық алдын алу тетігіне қатысушылардың барлық қызметін үйлестіреді, ұлттық алдын алу тетігіне қатысушылардың қажетті әлеуеті мен кәсіби білімін қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдайды.
ҰАТ органдары мен комиссиялары Азаптауларға қарсы конвенцияның факультативтік хаттамасына (АҚКФХ) сәйкес әлемнің түрлі елдерінде құрылады – Қазақстан оны 2008 жылы ратификациялады.
Осы құжатқа сәйкес, әрбір қатысушы мемлекет жабық мекемелерде ұсталатын азаматтардың құқықтарының бұзылуын болдырмау мақсатында оларға бару үшін ұлттық деңгейде бір немесе бірнеше орган құрады.
Сондай-ақ, біздің елімізде ҰАТ қызметін реттейтін нормативтік-құқықтық акт бар екенін білу маңызды. Атап айтқанда, «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне азаптаудың және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерiнің алдын алуға бағытталған ұлттық алдын алу тетiгiн жасау мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» ҚР Заңы.
Біздің талдауымыздың нәтижелері бойынша ҰАТ қызметіне қатысты ең жиі қойылатын сұрақ – ҰАТ қатысушыларының қатарына кім кіреді және олардың құрамы қалай қалыптасады? Келесі материалымыз осы тақырыпқа арналмақ.
Жаңалықтарды қадағалаңыз!
#ҰАТ #ҰлттықАлдынАлуТетігі #АдамҚұқықтары #Омбудсмен #FAQ
