Азаматтық процестік кодекске сәйкес соттың әрбiр шешiмi бойынша бiр атқару құжаты берiледi. Атқару құжаты өндіріп алушыға, яғни, талап қоюшыға беріледі немесе оның арызы сот аумағы бойынша тиісті әділет органына не жеке сот орындаушыларының өңірлік палатасына орындау үшін жіберіледі.
«Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы» заңның талаптарына сай мәжбүрлеп орындатуға сот актiлерi негiзiнде ұсынылатын сот бұйрықтары мен атқарушылық парақтар − үш жыл iшiнде беріледі. Демек, сот шешімі ерікті түрде жауапкер тарапынан орындалмаса, талап қоюшы 3 жыл ішінде мәжбүрлеп орындатуға арыздануы керек. Тәжірибемізде 2007 жылғы сот шешімі тиісті мерзім ішінде мәжбүрлеп орындауға жолданбай, мерзімді өткізіп алғаннан кейін сотқа атқару құжаты уақытында соттың тарапынан берілмеді, сондықтан орындалмады деген желеумен арызданып, орындауға беру мерзiмін қалпына келтіруді сұраған жағдай да орын алған.
Алайда, аталған іс бойынша іс материалдары толығымен тексеріліп, атқару құжатын талап қоюшының сенімхат бойынша өкілі тиісті мерзім ішінде қол қойып алғаны анықталды. Бұл жағдайда талап қоюшының өтiп кеткен мерзiмдi қалпына келтiру туралы өтiнiші қанағаттандырусыз қалдырылды. Бұл талап қоюшының заң талаптарын ескермей, жауапсыздықпен созбалаңдыққа салуынан өз пайдасына шешілген шешімнің орындалмауына әкеп соқтырды.
«Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы» заңға сай, атқарушылық құжатты орындауға беруге арналған мерзiмдi өткiзiп алған өндiрiп алушы сот актiсiн шығарған сотқа немесе оның орындалатын орны бойынша сотқа өтiп кеткен мерзiмдi қалпына келтiру туралы өтiнiш жасауға құқылы.
Атқарушылық парағының, сот бұйрығының орындауға берiлген мерзiмін өткiзiп алу себептерiн сот дәлелдi деп таныған жағдайда мерзiм қалпына келтiрiлуi мүмкiн. Кейде атқару парағын жоғалтып алатын жағдайлар кездеседі. Бұл мәселе де заң шеңберінде реттелген. Азаматтық процестік кодекстің талаптарына сәйкес, атқару парағының немесе сот бұйрығының төлнұсқасы жоғалған жағдайда шешім немесе сот бұйрығын шығарған сот өндіріп алушының арызы немесе сот орындаушысының ұсынымы, әділет органының өтінішхаты бойынша атқару құжаттарының телнұсқаларын бере алады.
Атқару құжатының телнұсқасын беру туралы арыз атқару құжатын орындауға ұсыну үшін белгіленген мерзім өткенге дейін сотқа берілуі мүмкін. Егер атқару құжаты орындау барысында жоғалған болса және бұл туралы өндіріп алушыға оны орындауға беру үшін белгіленген мерзім өткеннен кейін белгілі болса, атқару құжатының телнұсқасын беру туралы арыз атқару құжатының жоғалғаны туралы өндіріп алушыға белгілі болған күннен бастап бір ай ішінде сотқа берілуі мүмкін.
Атқару құжатының телнұсқасын беру туралы арызды қарау кезінде сот атқару құжатының жоғалғаны туралы дәлелдемелерді тексереді және зерттейді. Яғни, атқару құжатын жоғалтып алуды сот дәлелді деп танығанда ғана атқарушылық құжаттың телнұсқасы беріледі.
Қорыта айтқанда, заңды күшіне енген сот актілері, сот төрелігін жүргізу кезінде соттар мен судьялардың өкімдері, талаптары, тапсырмалары, шақырулары, сұрау салулары және басқа да өтініштері барлық мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды адамдар, азаматтар үшін міндетті. Сондай-ақ, соттың заңды күшіне енген шешімін орындамау заңда көзделген жауаптылыққа әкеп соғатыны жоғарыда көрсетілген заңдармен реттелген.
Бауыржан Боранбаев,
Маңғыстау облысы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының
кеңсе меңгерушісі
