Бүгінгі әңгіме өзегі заманымыздың заңғар ғалымы Қазақстан ғылым академиясының тұңғыш заңгер академигі, қазақ заңдарының атасы, Ұлы Отан соғысының ардагері Салық Зиманов жөнінде болмақ.
Салық ағамыз мына дүниеде бар болмысымен, асыл қасиетімен адамдықтың зиялы үлгісін жасаған қазақ заң ғылымының абызына айналған тұлға. Бір кездері атақты Қаныш Сәтпаевтың өзі: «Салық Зиманов Қазақстанда заң ғылымдарының негізін қалушы» деп бағалаған еді. Мағыналы ғұмырының жеті жылын қанды шайқасқа беріп, қатардағы жауынгерден полк командиріне дейін көтерілген Салық Зиманұлының соғыс жылдардағы жанқиярлық батырлық пен ерен ерлігі бүгін де дастан. Ол 1941 жылдың қыркүйегінен кеңестік әскер қатарында Оңтүстік және Солтүстік Кавказ, Степной, Воронеж, 2-Украина және 2-Беларусь майдандарында соғысқа қатысты. 1943 жылдың желтоқсанынан соғыстың соңына дейін 5-танк армиясында 8-механикалық корпуста болды. Төрт рет жараланған ол соғысты Германияда Эльба өзенінде аяқтады. Соғыс аяқталғаннан кейін бір жылдан соң С.Зиманов артиллериялық полк штабының бастығы болып, әскерден қайтты. Заңгер Ұлы Отан соғысының І дәрежелі орденімен, «Қызыл жұлдыз» орденімен, «Кавказды алғаны үшін», Кенисбергті алғаны үшін тағы басқа медальдармен марапатталды. Соғыстың ауыр жылдарында бірнеше күн бойына жаудың ортасында ас-сусыз қалып қарамағындағы жауынгерлердің патриоттық сезімін оятып қоршауды бұзып шыққанын еске алушы еді.
Елге оралған соң ғылыммен айналысып, заң саласынан кандидаттық, докторлық диссертациялар қорғап, 31 жасында Қазақстан Ғылым академиясының Құқық және философия институтының директоры болды. Өзі де, жұбайы да Қазақстан Ғылым академиясының академиктері дәрежесіне жетті. Көптеген шәкірт тәрбиеледі.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Мемлекет басшысының қасында болып, азаттыққа жаңа қол жеткізген Отанымыздың өркендеуіне бағыт-бағдар берді, халыққа шынайы қызмет етті. Білікті заңгер ретінде егемендік, тәуелсіздік жолындағы Қазақстанның халықаралық қатынастарын заңдастырып, қазақ тіліне мемлекеттік мәртебе беру, құқықтық-демократиялық реформаларды жүргізу ісіне белсене араласты.
Ол кісінің бір қайраткерлігін айтатын болсақ, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасында қазақ жастарына қорған бола білді. Сол жылдардағы Ғылым академиясында Г.Колбиннің қазақ зиялыларымен кездесуінде кейбір азаматтардың Колбинге жағымпаздана желтоқсан оқиғасына қатысушыларды қатаң жазалауын дұрыс деп қолдағанын, оның ішінде біздің атақты ғалымдарымыздың да болғаны әлі-ақ уақыты келгенде толық аталар. Міне сол кездесуде біздің Салық Зиманов ортаға атып шығып, Колбинге қарсы, оның ұлтқа деген саясатының дұрыс еместігін, ұлтқа деген қуғын-сүргінді тоқтату керегін айтқан.
Одан кейін де қоғамдағы әділетсіздікке көз жұмып қарамады.
Қазақ тілінің өз дәрежесінде дамымай, межелі мақсаттың кешеуілдеуінің себебін іздеді. Заңдардың мемлекеттік тілде – қазақ тілінде жазылуын, шенеуіктер бір-бірімен қазақша сөйлесуі қажеттігін басты назарға алып, «Караван» газетінде бірнеше үндеу-мақалалар жазып, нақты бағыттарын жария етті.
Зимановтың қайраткерлігі Қазақстан Президенті туралы заң қабылданар кезде тағы да ерекше көрінді. Сол күні Салық Зиманов Парламент мінберіне үш рет шықты. «Президент туралы заң бір адамның ғана көңіліне қарап шығара салатын заң емес! Президент туралы заң ұлттың болашағына, кейінгі ұрпақтың ертеңіне де қызмет етуі керек!» деп таусыла, күйзеле сөйлегені көптің әлі есінде. С.Зимановтың осы айтқандарының өте дұрыс өміршең екендігін дәл қазіргі уақыт көрсетіп отыр.
Марқұмның 95 жылдығын біз шәкірттері өз күшімізбен халықаралық ғылыми конференция ұйымдастырып өткіздік. Ал билік жағынан тым-тырыс, ешқандай ұсыныстар болмады. Тұйықта көсем болған С.Зимановтың 100 жылдығы да өз дәрежесінде атап өтілмеді, тек қана дөңгелек үстел, жәй конференциялардың деңгейінде қалды.
Академик Салық Зиманов егемен еліміздің негізін қалауға, тұңғыш Декларацияны жасауға және тұңғыш Конституцияны жасауға орасан еңбек сіңірген азамат. Ол кісінің тәрбиелеген шәкірттері республика деңгейінде әртүрлі жауапты қызметтер атқаруда.
«Өлді деуге бола ма, айтыңдаршы, өлмейтұғын артында сөз қалдырған» деп Абай атамыз айтпақшы, бәріміз осы ғасырдың куәгеріміз. Сондықтан Салық Зимановтың мемлекетке, қоғамға сіңірген еңбектерін ескере отырып, және де қазақ зиялылары, академиктері Төрегелді Шарманов, Камал Ормантаев, Ғарифолла Есім, жазушы-ақындар Нұрлан Оразалин, Есберген Алауханов, Дархан Мыңбай, Нұртөре Жүсіп, Қали Сәрсенбай, тағы басқа отанымыздың абзал азаматтарының ұсыныстары бойынша «Қазақстанның халық қаһарманы» атағын беруді орынды деп есептейміз.
Есберген АЛАУХАНОВ,
Зимановтанушы, заң ғылымдарының докторы,
профессор, «Қазақстанның еңбек сіңірген
қайраткері», Нұр-Сұлтан қаласы қоғамдық
кеңесінің мүшесі
