Сыбайлас жемқорлық – әлем елдерінің дамуына кедергі келтіретін ең қауіпті құбылыстардың бірі. Ол құқық үстемдігіне нұқсан келтіріп қана қоймай, халықтың мемлекетке деген сенімін әлсіретеді. Бүгінгі таңда Қазақстан да бұл індетпен жан-жақты күрес жүргізуде. Жемқорлықпен күрес тек мемлекеттік органдардың ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ міндеті болып табылады. Сыбайлас жемқорлықтың зияны көп қырлы. Ол:
• Экономикалық тұрғыда – елдің инвестициялық тартымдылығын төмендетеді, кәсіпкерлікке кедергі жасайды;
• Әлеуметтік салада – халықтың билікке сенімін азайтады, қоғамда әділетсіздік пен теңсіздік сезімін қалыптастырады;
• Саяси жүйеде – мемлекеттің имиджіне нұқсан келтіреді, халықаралық беделін әлсіретеді;
• Құқықтық мәдениетте – жастардың әділетке сенімін жоғалтып, «парасыз мәселе шешілмейді» деген теріс көзқарас қалыптастырады.Жемқорлықтың осындай залалы оның алдын алуға бағытталған кешенді шараларды қажет етеді.
Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі ретінде айқындалған.
• 2015 жылы қабылданған «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң жемқорлыққа қарсы құқықтық базаны күшейтті.
• Мемлекеттік қызметшілердің Әдеп кодексі енгізіліп, қызметкерлердің моральдық-этикалық жауапкершілігі арттырылды.
• «Ашық үкімет», «Электронды үкімет» (E-gov) жүйесі, мемлекеттік қызметтердің онлайн көрсетілуі парақорлық тәуекелдерін азайтты.
• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі алдын алу, тергеу және ағарту жұмыстарын жүйелі жүргізіп келеді.
Жемқорлықпен күресте азаматтық қоғамның рөлі айрықша. Қоғамдық ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары және әлеуметтік желілер арқылы мемлекеттік органдардың ашықтығына бақылау жасалады. Сонымен қатар:
• Қоғамдық кеңестер мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылуын қадағалайды;
• Журналистік зерттеулер жемқорлық фактілерін әшкерелеуге үлес қосады;
• Әрбір азамат заңсыз әрекетке төзімсіздік танытып, құқық қорғау органдарына хабарлауы тиіс.Жемқорлықпен күрес тек заңмен ғана шектелмейді. Ол үшін қоғамда адалдық, әділеттілік, жауапкершілік құндылықтарын қалыптастыру қажет. Жастардың бойында «еңбекпен табылған табыс – ең адал табыс» деген қағиданы орнықтыру маңызды. Мектеп пен жоғары оқу орындарында құқықтық мәдениет пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбие сабақтары өткізілуі тиіс.
Әлемдік тәжірибе жемқорлықпен күрестің табысты болуы үшін үш негізгі шартты ұсынады:
1. Заң үстемдігі. Барлық азаматтардың заң алдында тең болуы.
2. Ашықтық. Мемлекеттік органдардың қызметі қоғам үшін айқын әрі қолжетімді болуы.
3. Жауапкершілік. Лауазымды тұлғалардың заң бұзғаны үшін нақты жауап беруі.Қазақстан осы бағытта Сингапур, Швеция, Финляндия сынды елдердің тәжірибесін ескеріп, ұлттық ерекшелікке сай реформалар жүргізуде.
Сыбайлас жемқорлықпен күрес – үздіксіз процесс. Оны азайту үшін мемлекет пен қоғам бірлесе әрекет етуі қажет. Қазақстанда қабылданып жатқан заңдар мен бастамалар – жемқорлықсыз болашаққа қадам. Әрбір азамат өзінің адалдығымен, әділеттілікке деген ұстанымымен осы жолда үлес қоса алады.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес – Қазақстанның құқықтық мемлекет ретіндегі даму кепілі.
А.А.Бактымбетова
Құқықтық түсіндіру жұмысы және заңгерлік қызмет көрсету бөлімі басшысы
