Тәуелсіздік алған сәттен бері елімізде заңнамаларды жетілдіру, сот саласын жандандыру мақсатында үздіксіз реформалар жүргізіліп келеді. Соның ішінде әділдік пен тура төреліктің кепілі саналатын сот саласына деген сенімді нығайту басты мақсаттың бірі. Өйткені, соттың әділдігіне, төреліктің туралығына, судьялардың терең білімі мен кәсіби біліктілігіне қарап халықтың ертеңгі күнге деген пікірі мен сенімі қалыптасады. Соған орай сот жүйесінде қолға алынған жаңа бастамалар мен соны реформалардың түп-тамырында азаматтардың сотқа қатысты оң пікірін қалыптастыру міндеті тұрғаны анық.
Осындай биік меженің белгіленуі судьялықтан үміткерлерге қойылатын талаптың күшейтілуіне, соттың материалдық-техникалық жағдайын жақсартып, заңдарды жетілдіруге ықпал етті. Халық өкілдерінің сот жұмысына тікелей қатысып, төрелік жасаудың жауаптылығы мен қиындығын сезінуіне жол ашатын Алқабилер институтының енгізілуі, азаматтардың дауын ыңғйлы, оңтайлы, шығынсыз шешу үшін Медиация институтының қолға алынуы, мемлекеттік органдармен дауласқан қарапайым халықтың мүддесін қорғау мақсатында әкімшілік әділет институтының жолға қойылуы – қазақстандық соттағы қарымды қадамдардың бір парасы ғана. Одан бөлек, судьялар мен сот мамандардың біліктілігін көтеру, заңнамаларды жандандыру үшін қаншама іргелі істердің атқарылып жатқанына халық куә.
Әсіресе, сот саласының жаңа технология жетістіктерін тәжірибеде қолдануда озық нәтиже көрсеткені белгілі. Айталық «Сот кабинеті» бірыңғай сервисінің арқасында бүгінде азаматтар сот әуресінен, анықтама жинау, құжат алу секілді қағазбастылықтан толық құтылды. Сервисте қамтылған қызметтердің арқасында азаматтар арыз-шағымын сотқа қашықтан жолдап қоймай, өзіне керек құжаттарды да осы сервистің көмегімен ала алады.
Сондай-ақ, сот отырыстарының ашық өтуі, тікелей желі арқылы көрсетілуі сот қызметкерлерінің заманауи құрылғыларды жетік меңгергенін, судьялардың кез келген процесті сауатты, сабырлы жүргізетінін көрсетті. Астана мен Талдықорғанда онлайн режимде өткен резонансты сот отырыстарын отандастарымыз ғана емес, алыс-жақын шетелдегі көптеген халықтың көргені мәлім. Істердің ашық сот отырысында қаралып, онлайн режимде трансляциялануы халықтың сот жұмысымен жақынырақ танысуына, құқықтық сауатын көтеруіне ықпал етті. Осы істерге төрағалық еткен судьяның рөлін бағалау арқылы халықтың сотқа, судьяларға деген құрметі өсті, сенімі артты. Ендеше, резонансты істерді қараған сот отырыстарын трансляциялау бұдан кейін де жалғаса беруі керек. Бұл шын мәнінде сот пен халықты жақындататын, сенімді нығайтатын тетік.
Қылмыс пен заңбұзушылық кез келген елде бар. Ал соны көпшілік алдында сауатты таразылау арқылы қазақстандық сот өзінің қауқарын, өзінің мықтылығын мойындатты. Осы шулы процестерді жүргізген судья-әріптестерімізге сынның да, жақсы тілектің де айтылғаны белгілі. Әрине, сын шын болса, орынды болса, жұмысты түзеуге, кемшілікті жөндеуге көмектеседі. Ал негізсіз айтылған сын мамандарды жасытатынын ұмытпауымыз керек. Әрине, елімізде кез келген адам өз пікірін ашық жариялауға құқылы. Дегенмен, бізге әлі де болса өз пікірін сауатты жеткізу, дәлел-дәйекпен сөйлеу жағы кемшін болып тұр. Соған орай елімізде азаматтардың құқықтық сауатын арттыру әлі де өзекті болып отыр.
Гульжан Имансерикова, Алматы қаласы
Әуезов аудандық №2 сотының судьясы
