Сот үкімін орындау – қылмыстық іс жүргізудің соңғы сатысы болып табылады және заңдылық, әділеттілік пен жазаның бұлтартпастығы қағидаттарының жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Үкімдердің тиімді орындалуы мемлекеттегі қылмыстық саясаттың нәтижелілігіне, жәбірленушінің бұзылған құқықтарын қалпына келтіруге және сотталғандарды қайта әлеуметтендіруге тікелей әсер етеді.
Сот үкімі заңды күшіне енгеннен кейін, оның көшірмесі жазаның нақты түрін орындауға уәкілетті органға жіберіледі. Жазаның сипатына байланысты орындау келесі органдармен жүзеге асырылады:
- Қылмыстық-атқару жүйесі органдары – бостандығынан айыру, бостандығын шектеу, қамауға алу жазалары кезінде;
- Пробация қызметі – шартты түрде сотталған, жазаны өтеу кейінге қалдырылған, бостандығы шектелген немесе шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамдарға қатысты;
- Полиция органдары – қоғамдық жұмыстарға тарту немесе айыппұл өндіру туралы үкімдерді орындау кезінде;
- Медициналық ұйымдар – мәжбүрлеп емдеу шаралары қолданылған жағдайларда.
Үкімді орындауға қабылдаған сәттен бастап, уәкілетті орган бұл туралы сотты, сотталғанды және басқа да мүдделі тараптарды хабардар етуге міндетті.
Сот үкімін орындау кезеңдері
1. Үкімнің заңдылығын және оның заңды күшіне енгенін тексеру;
2. Орындауға жататын құжаттың құзыретті органға түсуі;
3. Сотталған адамды хабардар ету, оның шағымдану құқығын қамтамасыз ету;
4. Жазаны нақты орындау: күзетпен ұстауға алу, түзету мекемесіне жіберу, қоғамдық жұмыстарды бастау және т.б.;
5. Орындау барысын бақылау және уәкілетті органдарға есеп беру;
6. Жазаны өтеу мерзімі аяқталғаннан кейін немесе сот шешімімен жаза түрі ауыстырылған жағдайда үкімді орындауды аяқтау.
Сот үкімдерін орындаудың тиімділігін арттыру үшін келесі шараларды жүзеге асыру қажет:
• Сот актілерінің орындалуын бақылауға арналған біртұтас цифрлық платформаны енгізу;
• Пробация институтын кеңейту және оның материалдық-техникалық базасын нығайту;
• Альтернативті жаза түрлерін дамыту, бұл түрме контингентін азайтуға мүмкіндік береді;
• Жаза орындалу жағдайларына қоғамдық және прокурорлық бақылауды күшейту;
• Бостандыққа шыққан тұлғалар үшін әлеуметтік және еңбек бейімделу бағдарламаларын әзірлеу.
Сот үкімін орындау – бұл сот шешімінің техникалық жүзеге асуы ғана емес, сонымен қатар әділ сот төрелігінің негізгі элементі. Бұл кезеңнің тиімді жүзеге асуы заңнаманы жетілдіруді және барлық қатысушы органдардың кәсібилігін арттыруды талап етеді. Тек осындай жағдайда ғана қылмыстық жауаптылықтың тиімді жүйесін қалыптастырып, ол репрессияға емес, әлеуметтік әділеттілік пен құқықтық тәртіпті қалпына келтіруге бағытталғанын айтуға болады.
Ермек ДҮЙСЕНОВА
Астана қаласының қылмыстық
істер жөніндегі мамандандырылған
ауданаралық сотының бас маман — сот отырысының хатшысы