Қазіргі цифрлық дәуірде технологиялардың қарқынды дамуы Қазақстан үшін жаңа мүмкіндіктермен қатар, киберқылмыс түріндегі жаңа қауіп-қатерлерді де туындатып отыр.
Киберқылмыс – бұл ақпараттық жүйелерге, дербес мәліметтерге, мемлекеттік және жеке меншік инфрақұрылымдарға жасалатын қасақана заңсыз әрекеттердің жиынтығы. Осындай қауіптерге қарсы тұру және оларды болдырмау Қазақстанның ұлттық қауіпсіздік стратегиясының маңызды бөлігіне айналған.
Киберқылмыстың түрлері
Киберқылмыс бірқатар әртүрлі әрекеттерді қамтиды, олардың ішінде:
- Хакерлік шабуылдар:
- Фишинг
- Вирустар мен зиянды бағдарламалар
- DDoS шабуылдары
Киберқылмыстың себептері мен жағдайлары
Қазақстанда киберқылмыстың өсуі әлемдік үрдістерге сәйкес келеді. Киберқылмыстың пайда
болуы мен дамуына әсер ететін бірқатар факторлар бар:
- Технологиялық даму
- Ақпараттық қауіпсіздік мәдениетінің төмендігі
- Заңсыз қаржылық пайда табу
- Құқықтық базаның жеткіліксіздігі және құқық қорғау органдарының тәжірибесіздігі
Киберқылмыскердің тұлғасы
Киберқылмыскерлердің профилі дәстүрлі қылмыскерлерден өзгеше болуы мүмкін. Олардың
арасында:
- Техникалық білімі жоғары тұлғалар
- Жасөспірімдер мен жастар Ұйымдасқан топтар
Киберқылмыстың алдын алу
Киберқылмысты алдын алу тек заңды шараларды ғана емес, кең ауқымды әрекеттерді қажет етеді.
Оның негізгі бағыттары:
- Құқықтық шаралар: Қазақстанның заңнамалық базасы үнемі жетілдіріліп,
киберқылмысқа қарсы жаңа нормалар енгізілуде. «Ақпараттық қауіпсіздік туралы» заңдарды одан
әрі күшейту, киберқылмыстарға қатысты жаза мен жауапкершілікті арттыру маңызды. - Құқық қорғау органдарының қызметін жетілдіру: Киберқылмыспен күресу үшін арнайы
бөлімшелер құрып, мамандарды даярлау қажет. Қазақстанда Киберқалқан бағдарламасы жүзеге
асырылып, құқық қорғау органдарының ақпараттық қауіпсіздік саласындағы жұмысын жетілдіру
қолға алынған. - Халықаралық ынтымақтастық: Киберқылмыстар халықаралық сипатта болғандықтан,
Қазақстан шетелдік мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен ынтымақтаса жұмыс істеп,
ақпарат алмасып, бірлескен операциялар жүргізуі қажет. - Цифрлық сауаттылықты арттыру: Азаматтардың ақпараттық қауіпсіздік ережелері туралы
хабардарлығын арттыру маңызды. Қауіпсіз парольдер қолдану, фишинг шабуылдарынан қорғану
және интернеттегі жеке мәліметтерді қорғау туралы түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет.
Криминологиялық болжау
Криминология киберқылмыстың болашақтағы даму бағыттарын болжауда маңызды рөл атқарады.
Киберқылмыстың көлемі мен түрлеріне байланысты келесідей болжамдар жасауға болады: - Техникалық күрделіліктің артуы: Алдағы уақытта киберқылмыстар одан әрі
күрделене түсіп, жасырындық деңгейі артуы мүмкін. Қылмыскерлер жаңа әдістер мен құралдарды
қолдана отырып, кибершабуылдарды көптеп ұйымдастыра алады. - Жасанды интеллект пен машиналық оқыту технологияларын пайдалану: Жасанды
интеллект киберқылмыскерлерге жаңа мүмкіндіктер ашуы мүмкін. Бұл технологиялар фишинг
шабуылдарын жетілдіру, жүйелерге ену әдістерін автоматтандыру сияқты қауіптерді тудырады. - Мемлекеттік инфрақұрылымға қауіп төну: Қазақстанның мемлекеттік инфрақұрылымына
жасалатын кибершабуылдар болашақта жиілеуі мүмкін. Мұндай шабуылдар елдің ұлттық
қауіпсіздігіне тікелей қауіп төндіреді. - Жеке тұлғалардың мәліметтерін ұрлау: Алдағы жылдары жеке мәліметтерді ұрлау және
оларды заңсыз пайдалану киберқылмыстың негізгі бағыттарының бірі болып қала береді. Банк карталары мен жеке мәліметтерді заңсыз пайдалану әрекеттері артуы мүмкін.
Қорытынды Киберқылмыстың алдын алу кешенді шараларды талап етеді. Қазақстанда бұл мәселені шешу үшін заңнамалық негіздерді жетілдіру, халықтың цифрлық сауаттылығын арттыру, құқық қорғау органдарының жұмысын күшейту және халықаралық деңгейде тығыз ынтымақтасу маңызды. Киберқылмысқа қарсы күресте профилактикалық шаралар мен жүйелі криминологиялық болжау қауіп-қатерлердің алдын алуға және қылмыс көлемін азайтуға мүмкіндік береді.
Қонаев университетінің студенттері
Асылбекқызы Аружан және Тоқтасын Алима Аликқызы
