Кәмелетке толмағандар ісі бойынша сот ісін жүргізу – балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға, сондай-ақ жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алуға бағытталған сот төрелігінің ерекше нысаны. Қазақстан Республикасында кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі сот жүйесі 2007 жылы енгізілді және одан әрі дамып келеді. Негізгі мақсат – балаға қатысты істерді оның жасын, психологиялық ерекшеліктерін және әлеуметтік осалдығын ескере отырып, ізгілікті және әділ қарауды қамтамасыз ету. Кәмелетке толмағандарға қатысты істерді қарау Қазақстан Республикасының Конституциясымен БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясымен, Қылмыстық іс жүргізу кодексімен, Азаматтық іс жүргізу кодексімен, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексімен, сондай-ақ «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» және «Отбасы туралы» және «Отбасы туралы» заңдармен реттеледі. Бұл актілер баланың ерекше сот қорғауына, өкілінің қатысуына, білікті заң көмегін алуға және баланың жоғары мүдделері қағидатын сақтау құқығын белгілейді.
Ювеналды әділет саласында бірқатар арнайы ережелер бар: сессиялар әдетте баланың жеке өмірін қорғау үшін жабық есіктерде өткізіледі; педагогтың немесе педагогикалық психологтың, сондай-ақ қорғаншылық және қамқоршылық органдарының болуы қажет; бала тыңдауға және мәселе бойынша өз пікірін білдіруге құқылы; кәмелетке толмағаннан жауап алу кезінде, жас және психологиялық ерекшеліктері ескеріледі; Балаға стресс әсерін азайту үшін істерді қарау уақыты қысқартылады.
Ювеналды соттағы негізгі міндет кемсітушілік пен қатыгездікті жою болып табылады. Балаларға тегін заңгерлік көмек көрсетіледі, олардың құқықтары қолжетімді түрде түсіндіріледі, жазалар мүмкіндігінше тәрбиелік шаралармен – қоғамдық жұмыстармен, оқу бағдарламаларына міндетті түрде қатысумен, медиациямен ауыстырылады. Балаларға қатысты істерді қарайтын судьялар арнайы оқудан өтеді. Басты міндет – дауды шешіп, жаза тағайындау ғана емес, әлеуметтік қалпына келтіруге ықпал ету. әділеттілік, қайталанудың алдын алу және туыстық байланыстарды сақтау. Білім беру мекемелерімен және билік органдарымен ынтымақтастық маңызды бағыт болып табылады алдын алу.
Оң нәтижелерге қарамастан, қиындықтар бар: білікті мамандардың тапшылығы, соттардың толып кетуі, кейбір қорғаншылық және қамқоршылық органдарының нашар жұмысы, оңалту бағдарламаларының шектелуі. Шешім персоналды кеңейту болуы мүмкін, медиацияның тиімді әдістерін енгізу және профилактикалық жұмысты күшейту. Кәмелетке толмағандар ісі бойынша іс жүргізу Қазақстанда бұл балалар істерін қараудың арнайы тәртібі ғана емес, гуманизм, жеке тұлғаны құрметтеу және басымдылық қағидаттарына негізделген тұтас философия. баланың ең жоғары мүдделері. Оның бірегейлігі мынада: мақсат шешім қабылдау ғана емес, сонымен қатар түзету, бейімделу және жағдай жасау. толық емес толық даму.
Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі сотта істі қарау – бұл заңды қолдану қажеттілігі мен баланың құқығын сақтауға деген ұмтылыс арасындағы теңгерім. жаңа өмірге мүмкіндік. Дәстүрлі сот өндірісінен айырмашылығы, психологиялық жағдайға, отбасылық ортаға, білім беру қажеттіліктері мен одан әрі әлеуметтену перспективалары. Жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін заңнаманы жетілдіру ғана емес, сонымен қатар судьяларды, психологтарды, әлеуметтік қызметкерлерді және қорғаншылық және қамқоршылық органдарының өкілдерін оқыту, ведомствоаралық ынтымақтастықты дамыту және медиация сияқты қалпына келтіру тәжірибесін енгізу. Ендеше, кәмелетке толмағандар ісі бойынша сот төрелігі қоғамның жеңілмеуіне көмектесетін құрал болып табылады қиын өмірлік жағдайларға тап болған жасөспірімдер, керісінше, оларды заңға бағынатын және қанағаттанарлық өмір жолына қайтару. Бұл жүйені нығайту әрбір бала өз әлеуетін іске асыра алатын, әділеттілік күңгірт нәрсе ретінде емес, көмек пен қорғаныс ретінде қабылданатын болашақтың кілті.
Алшинбаева А.Т
Ақмола облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты әкімшісінің бас маманы – сот отырысының хатшысы
