№35 (3664) 14 мамыр 2024 Сот реформалары заң үстемдігін қамтамасыз етуге бағытталған. Сондықтан, жұртшылық өз құқықтары мен бостандықтарын, заңды мүдделерін қорғауда заңмен берілген мүмкіндіктерді білуі тиіс. Халықты заң нормаларынан хабардар етіп отырудың маңызы зор. Осы мақсатта Азаматтық процестік кодекстің 55-тарауымен белгіленген сот актілерін жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарау заңдылығына тоқталғымыз келеді.
Сот актілерін жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарау жөнінде іс жүргізу істің әділдігін қамтамасыз етеді. Себебі, белгілі бір жағдайларға байланысты кей деректің кейіннен анықталуы мүмкін. Сондай кезде заңды күшіне еніп қойған шешімдер мен ұйғарымдарды,қаулыларды қайта қарау қажеттілігі туады. Яғни, дауды дұрыс шешуге ықпал ететін іске тікелей қатысы бар деректер шыққан жағдайда олар заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарауға негіз болады.
Сот отырысында тараптардың істің дұрыс шешілуі үшін қолындағы бар дерек пен айғақты ұсынары анық. Дейтұрғанмен, куәгердің жалған жауабы, аудармашының құжатты дұрыс аудармауы, сарапшының дұрыс емес қорытындысы секілді жағдайлар істі басқа бағытқа бұрып жіберері хақ. Осындай деректердің бұрмаланғаны дәлелденсе іс қайта қаралады. Сотта әрбір қатысушыға тек шындықты айту міндеттеледі, олай болмаған жағдайда заңмен жауапкершілік көзделетіні де түсіндіріледі. Мысалы, куәгерлер ақиқаттан айнымайтынын айтқанымен шын мәнінде сөзінде тұрмайтын жағдайлар кездеседі. Оның бұл жауапсыздығы өз кезегінде істің қайта қаралуына әкеледі.
АПК-нің 455-бабының 3-бөлігіне сәйкес, жаңа мән-жайларға — істі қарау және шешу кезінде преюдициалдық маңызы болған сот актісінің күшін жою, сот актісі шығарылғанда негізге алынған мәмілені жарамсыз деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі, Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының сот актiсi шығарылған кезде қолданылған заңдарды және өзге де нормативтік құқықтық актілерді конституциялық емес деп тануы, орындалуы туралы сот актісі шығарылған төрелік шешімнің күшін жою жатады.
Бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енген шешімін жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша осы шешімді шығарған сот қайта қарайды. Оның соңғы шешімін, сондай-ақ, апелляциялық және кассациялық сатылардың ұйғарымдарын, шешімдерін, қаулыларын жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар негізінде шешімді жаңадан шығарған сот жүргізеді.
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арызды іске қатысқан тараптар, басқа да адамдар немесе прокурор
береді. Мұндай арыз шешімді қайта қарауға негіз болған мән-жайлар
белгіленген күннен бастап үш ай ішінде берілу керек. Сот актісін
жаңадан ашылған немесе жаңа мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы
арыз қабылданған соң бұл туралы іске қатысы бар адамдарға хабар жіберіледі. Осы жерде айтып өтерлігі, мұндай арыздардың барлығы қайта қаралуға жатпайды. Судья қолдағы бар деректі сараптап сот актісін қайта қараудан бас тарту немесе арызды қанағаттандыру және шешімнің, ұйғарымның, қаулының күшін жою туралы уәжді ұйғарым шығарады. Азаматтар арыздың нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптарды сақтамаған, сондай-ақ, оны өкілеттігі жоқ немесе әрекетке қабілетсіз деп танылған адам берген жағдайда арыз кері қайтарылады.
Бұған қоса сот мерзімді қалпына келтіру немесе өткізіп алынған мерзімді қалпына келтіруден бас тарту туралы өтінішхат болмаса, мерзімнің өтіп кетуіне байланысты арызды қайтаруға құқылы. Заңның бұл нормалары әділдіктің салтанат құруына кепілдік етеді.
Жамиля Арстанова,
Бостандық аудандық сотының судьясыАлматы қаласы
