Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінде көптеген реформалар жүзеге асырылды. 2000 жылдан бастап сот саласы да айтарлықтай өзгерістерге ұшырап, заманауи талаптарға сай жетілдірілді. Бұл өзгерістер тек құқықтық және институционалдық деңгейде ғана емес, тілдік саясат пен мемлекеттік тілді дамыту тұрғысынан да маңызды болды.
2000 жылдан бері Қазақстанда сот билігінің тәуелсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар реформалар жүргізілді. Атап айтқанда:
1. Сот жүйесінің үш сатылы құрылымға өтуі — аудандық (қалалық) соттар, облыстық соттар және Жоғарғы Сот жүйесі нығайтылды.
2. Судьяларды іріктеу жүйесінің өзгеруі — 2012 жылдан бастап судья лауазымына үміткерлерге қойылатын талаптар күшейтілді, Жоғарғы Сот Кеңесінің рөлі артты.
3. Мамандырылған соттардың енгізілуі — экономикалық, әкімшілік, кәмелетке толмағандар ісі бойынша соттар құрылды.
4. Электронды сот төрелігіне көшу — «Төрелік» ақпараттық жүйесі арқылы істерді онлайн тіркеу, қарау, шешімдерді жариялау үрдісі жолға қойылды.
Сот жүйесінде мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту – еліміздің тіл саясатының басым бағыттарының бірі. Осы бағытта келесідей жетістіктерге қол жеткізілді:
1. Істерді қазақ тілінде жүргізу — 2000 жылдардың басында істердің көпшілігі орыс тілінде қаралса, қазіргі уақытта мемлекеттік тілде қаралатын істердің саны жылдан жылға артып келеді.
2. Судьялар мен сот қызметкерлерінің тілді меңгеруі — құқық қорғау саласындағы кадрлардан мемлекеттік тілді жетік білу талап етіле бастады.
3. Қазақ тіліндегі құқықтық терминологияның қалыптасуы — заңнамалық актілер мен процессуалдық құжаттар қазақ тіліне нақты аударылып, бірізділікке қол жеткізілді.
4. Мемлекеттік тілді қолдау бағдарламалары — оқыту курстары, әдістемелік құралдар мен сот практикасында қолданылатын қазақ тіліндегі құжаттар әзірленді.
ХХІ ғасырда Қазақстан сот жүйесінде ауқымды реформалар жүзеге асты. Бұл реформалар сот төрелігінің әділдігі мен қолжетімділігін арттырды. Сонымен қатар, мемлекеттік тілдің сот саласында қолданылу аясын кеңейту бағытында да нақты қадамдар жасалды. Қазақ тілі сот ісін жүргізудің толыққанды тіліне айналып келе жатқаны – тәуелсіз еліміздің рухани және құқықтық жаңғыруының көрінісі.
Әбіш Айдын Асқатұлы
Астана қаласының азаматтық істер жөніндегі ауданаралық сотының
жетекші маманы
