Әрбір ұлт үшін тәуелсіздіктен артық құндылық жоқ. Тәуелсіздік біздің бағымыз. Егемен ел болудың арқасында Қазақстан өз алдына дербес мемлекет атанды. Әр сала дамудың даңғыл жолына түсті. Тәуелсіздік түлеткен құрылымның бірі – сот.
Кеңес одағы ыдырап, Қазақстан өз егемендігіне ие болған өліара шақта кез келген салада іркілістің, дағдарыстың болғаны белгілі. Сол бір сындарлы кезеңнің қиындықтарын сот жүйесінде еңбек еткен ардагер-судьялардан, сот қызметкерлерінен артық ешкім айтып бере алмас. Тәуелсіз сот жүйесінің қалыптасу кезінде қызмет еткен әріптестеріміздің барлығы тозығы жеткен сот ғимараттарында, өз қаржысына қағаз-қаламын алып қызмет етудің қаншалықты қиын болғанын үнемі естелік етіп айтады. Алайда, өз мамандығына шексіз берілген әріптестеріміз қиындыққа мойымады, кемшілікке түсіністікпен қарады. Солардың жанкешті еңбегінің нәтижесінде сот жүйесі дамыды, жанданды, жаңғырды. Олар осы қызметімен отандық сотты ғана ілгерілетіп қоймай, жас мемлекеттің де аяғынан нық тұрып, кемелденуіне үлесін қосты.
Армансыз алға басу, жоспарсыз жүйелі жұмыс жүргізу әсте мүмкін емес. Бүгінгідей биікке жетуіміз тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында белгілеген межеміздің дұрыстығын, бағдарымыздың адастырмағанын көрсетеді. Отыз жылдық тарихында талай табысқа қолжеткізген сот саласының игі істерін мемлекет тарапынан жасалған қолдаудан бөліп қарай алмаймыз. Жалпы, сот жүйесінің даму жолдары мемлекеттің даму жолымен сабақтас. Өйткені, озық елдер сапына ілескен Қазақстанның соты да сол халықаралық талаптардың биігінен табылуы тиіс болатын.
Еліміз егемендік алған сәттен бастап сот жүйесі қоғамдық заңдылықтарға негізделген іздену, қалыптасу, даму жолдарынан өтті. Осы жылдар ішінде биліктің дербес тармағы саналатын сот жүйесі қоғамдық қатынастардың орнығуына, мемлекеттің саяси беделінің артуына, заңдылықтың бағалануына қомақты үлес қосты. Салаға тәжірибелі, терең білімді, заңдылық пен әділдік қағидаттарын ерекше бағалайтын, халқына адал, антына берік азаматтар іріктелді. Сот корпусын білікті судьялармен қамтамасыз ету мақсатында үміткерлерге қойылатын талап күшейді. Тәуелсіздік алған кезең мен қазіргі кезеңде судьялықтан үміткер жандарға қойылатын талап жер мен көктей. Бұл төрелік етер жандарға қойылатын талаптың жыл өткен сайын өскенін, қатайтылғанын көрсетеді.
Отыз жылдың ішінде қазақстандық сот көптеген заңдарды қабылдап, құқықтық құжаттарды жаңғыртуға бастамашы болды. Өйткені, заңның пәрменділігі, маңыздылығы теориялық негізінің сауатты құрылуына емес, тәжірибеде өзін-өзі ақтағанына қарап бағаланады. Ал құжаттардың қоғамға қажеттілігін, олқылықтың жоқтығын тәжірибе барысында анықтау тек соттың құзырындағы шаруа. Бұл міндетін де сот жылдар бойы мінсіз атқарып келеді. Сот-құқықтық реформаның басты бағыттарының бірі – қолданыстағы заңнаманы ізгілендіру екені белгілі. Бұл бағытта да қоғамның сұранысы ескеріле отырып, іргелі істер жасалды.
Сот саласының кешегісі, бүгіні, ертеңі туралы айтқанда сот алаңында пайда болған алқа билер соты, мамандандырылған соттар, соттардың санкция беру құзыретінің кеңеюі, медиация институты туралы айтпай кету мүмкін емес. Мұндай жаңашылдықтар қазақстандық сотты халықаралық талаптарға жақындатты, халықтың сот арқылы құқығын қорғау тетігін кеңейтті, істердің жедел, сапалы, оңтайлы қаралуына жол ашты.
Мемлекеттің болашағын жарқын етер осындай бастамаларды темірқазық ете отырып, сот жүйесін жетілдіруді жалғастыра беру баршамызға парыз. Еліміздің басты байлығы саналатын халықтың мүддесіне қызмет ету, азаматтар сенімінен шығатын сот жүйесін құру жолындағы ізденістер әлі де жалғаса береді.
Эльмира Алдабергенова,
Талдықорған қалалық әкімшілік құқықбұзушылықтар жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының төрағасы
