Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастар кеңейіп, азаматтардың шетелге шығу, оқу, жұмыс істеу және құқықтық мәселелерін шешу жағдайлары жиілеген сайын, ел ішінде берілген ресми құжаттарды шетелде заңды түрде пайдалану қажеттілігі артып келеді. Осыған байланысты «апостиль қою» рәсімі ерекше маңызға ие. Апостиль – бұл құжаттың түпнұсқалығын, яғни оның ресми органмен берілгенін және қол қойған адамның лауазымдық өкілеттігін растайтын арнайы мөртабан немесе белгі.
Қазақстан Республикасы 2000 жылы 10 сәуірде Гаага конвенциясына қосылды. Бұл Конвенция шетелде ресми құжаттарды заңдастыру рәсімін жеңілдетуді көздейді. Яғни, бұрын құжатты шетелде пайдалану үшін консулдық заңдастыру қажет болса, қазір апостиль қою жеткілікті. Апостиль қойылған құжат Конвенцияға мүше барлық мемлекеттерде заңды деп танылады.
Сот органдарынан шығатын құжаттарға апостиль қою рәсімі де осы халықаралық талаптарға сәйкес жүргізіледі. Мұндай құжаттарға сот шешімдері, үкімдер, анықтамалар, сот актілерінің көшірмелері және басқа да сот процесі барысында берілетін ресми құжаттар жатады. Бұл құжаттар көбіне шетелде азаматтардың құқықтарын қорғау, мүліктік дауларды реттеу немесе неке, мұрагерлік істері бойынша дәлел ретінде қолданылады.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, сот органдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою өкілеттігі Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотынажәнеоблыстық, қалалық соттарға жүктелген. Әрбір аймақтық соттың өз аппараты апостиль қою бойынша қызмет көрсетеді. Азаматтар тиісті сотқа жүгініп, өтініш жазу арқылы құжатқа апостиль қойғыза алады.
Апостиль қою тәртібі мынадай кезеңдерден тұрады:
- Азамат соттан құжаттың түпнұсқасын немесе нотариалды куәландырылған көшірмесін ұсынады.
- Сот аппараты құжаттың түпнұсқалығын және оны берген органның заңдылығын тексереді.
- Тексеруден кейін арнайы мемлекеттік форматтағы апостиль мөртаңбасы қойылады. Бұл мөртаңбада елдің атауы, құжатқа қол қойған тұлғаның аты-жөні, лауазымы және мөр басылған күн көрсетіледі.
- Апостиль қойылған құжат иесіне беріледі және ол шетелде ешқандай қосымша заңдастырусыз қолданылуы мүмкін.
Апостиль электрондық форматта да рәсімделе алады. Қазіргі таңда «E-gov» мемлекеттік қызметтер порталы арқылы онлайн өтініш беру мүмкіндігі бар. Азаматтар құжаттың сканерленген нұсқасын жүктеп, қызмет ақысын төлеп, дайын апостиль қойылған құжатты электронды түрде ала алады. Бұл цифрлық жүйе азаматтарға ыңғайлылық пен уақыт үнемдеуді қамтамасыз етеді.
Апостиль қою мерзімі, әдетте, бес жұмыс күнінен аспайды. Алайда құжаттардың көлемі мен мазмұнына қарай мерзім ұзаруы мүмкін. Қызмет ақысын төлеу Қазақстан Республикасының Салық кодексінде белгіленген мөлшерде жүргізіледі.
Айта кету керек, барлық сот құжаттарына апостиль қойыла бермейді. Кейбір құжаттар мемлекеттік құпияны қамтуы немесе тек ішкі қолданысқа арналуы мүмкін. Мұндай құжаттар апостиль қоюдан босатылады. Сонымен қатар, апостиль қойылған құжаттың мазмұны расталмайды, тек оның ресми түрде берілгенін ғана куәландырады.
Қорытындылай келе, сот органдарынан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою – Қазақстан азаматтарының шетелде өз құқықтары мен мүдделерін қорғауға мүмкіндік беретін маңызды құқықтық рәсім. Бұл жүйе халықаралық стандарттарға сәйкес келіп, құжат айналымын жеңілдетеді және елдің құқықтық беделін арттырады. Апостиль қою процесін одан әрі автоматтандыру мен азаматтар үшін қолжетімді ету – мемлекеттік қызмет көрсетудің тиімділігін арттыруға бағытталған маңызды қадамдардың бірі болып табылады.
Қызылорда қаласының №2 сотының бас маманы Б.Алжанова
