Сот саласында қазіргі таңда өзінің тиімділігін дәлелдеп келе жатқан жүйенің бірі медиация. Аталмыш жүйе азаматтық, еңбекке қатысты, отбасылық және басқадай құқықтық қатынастарға байланысты, сондай-ақ ауырлығы шағын және орташа қылмыстық істер жөнінде туындаған дауларда қолданылады.
Медиацияның сот жүктемесін жеңілдетіп қана қоймай, уақыт үнемдеу және сот барысындағы қаржылық шығындардың да алдын алуда маңызы зор. Халықаралық статистикаға сәйкес, әлем бойынша барлық даулардың 30-40 % медиация рәсімінен өтіп, олардың 85 %-нда оң нәтижелерге қол жеткізіліп келеді екен. Сондықтан Қазақстанда «Медиация туралы» Заң 2011 жылдың 5 тамызында күшіне енді. Бұл заң ҚР медиацияны ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, оны жүргізу қағидаттары мен рәсімін, сондай-ақ, медиатордың мәртебесін айқындайды.
Медиацияның басты мақсаты – қос тарапты бірдей қанағаттандыратын және дауласушылық деңгейін төмендететін өзара тиімді әрі өзара қолайлы, бейбіт келісімге келу. Сот өндірісінен айырмашылығы – медиация барысында «кінәлілер» мен «кінәсіздер» деген тараптар болмайды. Өйткені, бұл құқық саласы қылмыс жасаушылар қатарын бірыңғай бас бостандығынан айыру жолымен жазалауды емес, адам құқықтары мен бостандығын қорғауды және қалпына келтіруді көздейді. Басқаша айтқанда, медиация мүмкіндігіне қарай істі сотқа жеткізбеу мақсатын көздейді.
Сот – жария үдеріс, ал медиация құпиялылықты қамтамасыз етеді, бұл медиатордың рәсім барысында мәлім болған ақпаратты оны ұсынған тараптың келісімінсіз жария қылуына жол бермейді. Сәйкесінше, медиатордан куәгер ретінде жауап алуға рұқсат етілмейді. Көп адамдар істің жария болмағанын қалап жатады. Мұндай кезде медиациядан артық жүйе жоқ. Қазіргі таңда елімізде медиацияның қолданыс аясын кеңейтіп, көбірек қолдану мақсатында түрлі жағдайларда қолдана бастады. Мәселен ассамблея қазіргі таңда медиацияның тынысын ашуға тырысып жатыр. Сондықтан алдағы уақытта медиацияның әлі де көбірек қолданылатынына сенім мол!
Ж.Б. Агедилова, Ұлытау облысының мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының судьясы
