Әділетті қоғам орнату – мемлекеттің ең басты міндеттерінің бірі. Қазақстанның сот жүйесінде жасалып жатқан реформалар осы мақсатқа жетудің жолы ретінде қарастырылады. Соның ішінде ең ауқымды өзгерістердің бірі – жаңадан құрылғалы тұрған кассациялық сот. Бұл сот институты заңды күшіне енген сот шешімдерін қайта қарап, құқықтық әділеттілікті қамтамасыз етуді негізге алады. Бірақ, бұл тек заңнамалық механизм ғана емес, қоғамның сотқа деген сенімін арттырудың маңызды құралы болмақ.
Кассациялық сот – ең соңғы сот сатысы. Оның негізгі міндеті – бірінші және апелляциялық инстанцияларда қаралған істерді құқықтық қателіктер тұрғысынан қайта қарау. Бұл дегеніміз, сот процесінде кеткен заңдық сәйкессіздіктерді түзетуге мүмкіндік беріледі деген сөз.
Осыған дейін кассациялық саты Жоғарғы Соттың құрамында болса, енді ол жеке институт ретінде құрылып отыр. Бұл өзгеріс сот шешімдерінің нақтылығын күшейтуге, сот билігінің үш сатылы жүйесін нақтылай түсуге және де азаматтардың құқықтық қорғалу деңгейін арттыруға бағытталған.
Кез келген мемлекетте сот жүйесінің әділдігі мен ашықтығы азаматтардың құқықтық мәдениетін қалыптастыратыны белгілі. Егер адамдар соттың әділетті шешім шығаратынына сенімді болса, заң үстемдігіне де қатар сенеді. Кассациялық сот осы сенімді нығайтуға тиіс.
Кассациялық сот жүйесі көптеген елдерде кең тараған. Мысалы, Францияда кассациялық сот әділеттілікті қамтамасыз етудің негізгі тетіктерінің бірі ретінде қарастырылады. Ол нақты істің мән-жайын емес, заңды қолдану дұрыстығын қарайды. Германияда да кассациялық соттың негізгі міндеті – төменгі соттардың заңнаманы дұрыс пайдаланғанын тексеру.
Қазақстандық модель осы халықаралық тәжірибеге сүйене отырып жасалған. Яғни, кассациялық сот қателіктерді түзетудің соңғы сатысы болып табылады және құқықтық нормалардың бірізділігін қамтамасыз етеді.
Әділдік – кез келген қоғамның іргетасы. Егер әділдік орнаса, қоғам тұрақтылық пен сенімге ие болады. Бірақ әділдікке жету үшін тек заң ғана емес, оны орындайтын жүйе де мінсіз болуы керек. Кассациялық сот – осы әділдікке жетудің тағы бір мүмкіндігі.
Бұл институт тек заңнамалық тұрғыдан емес, моральдық тұрғыдан да маңызды. Ол адамдардың соңғы үмітіне айналуы мүмкін. Көп жағдайда азаматтар әділдікті қалпына келтіру үшін бар мүмкіндігін пайдаланады, ал егер барлық сот сатысынан өтіп, әділдікке жетпесе, олардың құқықтық жүйеге деген сенімі жоғалады. Сондықтан да кассациялық сот әділетті шешім шығаруымен ғана емес, қоғамдағы құқықтық мәдениетті қалыптастыруымен де маңызды.
Қазақстандағы жаңа кассациялық сот – сот реформаларының келесі қадамы. Оның басты мақсаты – әділдік пен құқықтың үстемдігін қамтамасыз ету. Бұл институт халықтың сот жүйесіне деген сенімін арттырып, заң үстемдігін нығайтуға көмектесуі тиіс.
Қызылорда облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы С.Жаппасбаев
