Құқықтық мемлекет жағдайында сот төрелігінің басты өлшемі – қабылданған сот актілерінің заңдылығы, негізділігі және тұрақтылығы. Осы талаптардың сақталуын қамтамасыз етуде кассациялық сот ерекше орын алады. Кассациялық саты сот жүйесіндегі соңғы сүзгі ретінде төменгі тұрған соттардың қызметіне құқықтық баға беріп, заңды дұрыс қолдану мен біркелкі сот практикасын қалыптастыруға ықпал етеді.
Әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі істерді қарау барысында кассациялық соттың қызметі азаматтардың құқықтарын қорғаудың қосымша әрі тиімді тетігі болып табылады.
Кассациялық сот – сот актілерін қайта қараудың ерекше нысаны болып табылады. Оның негізгі мақсаты істің мән-жайын қайта анықтау емес, соттардың материалдық және процессуалдық құқық нормаларын дұрыс қолдануын тексеру болып саналады.
Кассациялық сатының басты міндеттері мыналардан тұрады:
- заңдылықты қамтамасыз ету;
- сот практикасының біркелкілігін қалыптастыру;
- құқық қолданудағы қателіктерді түзету;
- азаматтардың әділ сотқа қол жеткізу құқығын іске асыру.
Бұл ретте кассациялық сот фактілік мән-жайларға араласпай, істі құқықтық тұрғыдан бағалайды, бұл оның сот жүйесіндегі ерекше мәртебесін айқындайды.
Кассациялық іс жүргізу қатаң процессуалдық талаптармен сипатталады. Кассациялық шағым немесе өтініш тек заңда көзделген негіздер бойынша ғана қаралады. Бұл негіздер, әдетте:
- материалдық құқық нормаларын дұрыс қолданбау;
- процессуалдық құқық нормаларының елеулі түрде бұзылуы;
- сот актісінің заң талаптарына сәйкес келмеуі болып табылады.
Сот тәжірибесінде кассациялық саты істің жаңа дәлелдемелерін зерттемейді, бұл оның негізгі назарын құқықтық талдауға шоғырландыруға мүмкіндік береді.
Әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі істердің ерекшелігі – олар көбінесе азамат пен мемлекет арасындағы даудан туындайды. Мұндай істерде заңды дұрыс қолдану аса маңызды, себебі кез келген қателік азаматтың конституциялық құқықтарының шектелуіне әкелуі мүмкін.
Кассациялық сот:
- әкімшілік жаза тағайындау кезінде заң талаптарының сақталуын;
- процессуалдық мерзімдердің бұзылмауын;
- тараптардың қорғану құқығының қамтамасыз етілуін тексереді.
Осылайша, кассациялық саты әкімшілік сот өндірісіндегі құқықтық кепілдіктерді күшейтеді.
Судья ретінде атап өтетін маңызды жайт – кассациялық сот қабылдаған қаулылар төменгі тұрған соттар үшін бағыт-бағдар болып табылады. Кассациялық инстанция құқық нормаларын түсіндіру арқылы құқық қолданудағы ала-құлалықты жояды.
Бұл:
- сот актілерінің болжамдылығын арттырады;
- азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтық сенімділігін қамтамасыз етеді;
- сот жүйесіне деген қоғамдық сенімді нығайтады.
Кассациялық соттың құқықтық ұстанымдары сот практикасының тұрақтылығына негіз қалайды.
Сонымен қатар, кассациялық соттың жұмысында бірқатар мәселелер де кездеседі. Атап айтқанда:
- кассациялық шағымдардың санының артуы;
- құқықтық уәждеменің жеткіліксіз деңгейде негізделуі;
- кейбір жағдайларда кассациялық сатының шамадан тыс жүктелуі.
Бұл мәселелерді шешу үшін кассациялық сүзгінің тиімділігін арттыру, шағымдарды алдын ала іріктеу механизмдерін жетілдіру және сот актілерінің уәждемелік бөлігін күшейту маңызды.
Қорытындылай келе, кассациялық соттың қызметі – сот жүйесінің тұтастығын қамтамасыз ететін, заңдылық пен әділдіктің сақталуына бағытталған маңызды институт. Әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі сот судьясы ретінде кассациялық сатының кәсіби әрі теңгерімді қызметі азаматтардың құқықтарын қорғаудың сенімді кепілі екендігін атап өтемін.
Кассациялық сот жұмысының тиімділігі сот актілерінің сапасын арттырып қана қоймай, жалпы сот төрелігінің беделін нығайтуға ықпал етеді.
Қызылорда қаласының әкімшілік
құқық бұзушылықтар жөніндегі
мамандандырылған сотының
жетекші маманы Л.Әбдуәли
