Қаржылық қылмыстар – қазіргі заманның ең күрделі, кәсіби деңгейде жасалатын және қоғамға елеулі экономикалық зиян тигізетін құқық бұзушылықтарының бірі. Мұндай қылмыстарды ашу, анықтау және дәлелдеу үшін тергеушілерден терең білім мен дәлдікті талап ететін криминалистикалық әдістер жүйесі қолданылады. Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолында бұл ғылымның маңызы айрықша.
Қаржылық қылмыстарға алаяқтық, салықтан жалтару, бюджет қаражатын мақсатсыз пайдалану, ақша қаражатын жылыстату, жалған құжаттар жасау, банктік операцияларды заңсыз жүргізу сияқты әрекеттер жатады. Осындай қылмыстарды тергеу барысында криминалистика дәлелдемелерді жинаудың, бекітудің, зерттеудің және талдаудың ғылыми тәсілдерін ұсынады. Әсіресе цифрлық технологиялар дамыған қазіргі кезеңде криминалистикалық құралдар қаржылық қылмыстарды әшкерелеуде маңызды орын алып отыр.
Бүгінгі таңда қаржылық қылмыстарды тергеуде құжаттарды криминалистикалық зерттеу, бухгалтерлік жазбаларды салыстырмалы талдау, электрондық транзакцияларды іздеу, цифрлық іздерді жинау және сараптама жүргізу негізгі бағыттардың бірі болып саналады. Сонымен қатар, қаржы құжаттарының түпнұсқалығын анықтау үшін сот почерктануы, техникалық-криминалистикалық сараптама, деректерді қалпына келтіру технологиялары кеңінен қолданылады. Тергеу барысында ақша қаражатының қозғалысы, қаржылық схемалар, күмәнді транзакциялар ғылыми әдістемелер негізінде зерттеледі.
Тәуелсіз Қазақстанның құқықтық жүйесінде қаржылық қылмыстармен күрес – экономикалық қауіпсіздіктің негізгі элементі. Мемлекет басшысы атап өткендей, қаржы саласындағы ашықтық пен адалдық – тұрақты дамудың маңызды шарты. Криминалистикалық әдістер осы мақсатқа жетуде тергеу органдарына нақты бағыт береді. Дәлелдемелердің ғылыми негізделуі, сараптамалық зерттеулердің сапасы және тергеудің нақтылығы – әділ сот төрелігінің кепілі.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті – криминалистика саласындағы білім мен ғылымның ірі орталығы. Университеттің Қылмыстық құқық және іс жүргізу, криминалистика кафедрасы қаржылық қылмыстарды тергеу әдістеріне ерекше назар аударады. Білім алушыларға теориялық біліммен қатар, құжаттарды зерттеу, электрондық дәлелдемелерді талдау, қаржылық мониторинг жүйесін түсіну сияқты практикалық дағдылар беріледі. Университет қабырғасында өткізілетін ғылыми конференциялар мен тренингтер студенттердің қаржылық қылмыстарды тергеу саласындағы кәсіби құзыреттілігін арттыруға бағытталған.
Бүгінгі жас буын үшін қаржылық қылмыстарды зерттеу – үлкен жауапкершілік. Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету – әрбір болашақ заңгердің ортақ міндеті. Терең білім алып, ғылыми әдістерді меңгеру арқылы ғана біз еліміздің қаржы жүйесін қорғауға және әділдік орнатуға үлес қоса аламыз.
Қорытындылай келе, қаржылық қылмыстарды тергеудегі криминалистикалық әдістер – Қазақстанның құқықтық дамуы мен тұрақтылығына зор ықпал ететін маңызды бағыт. Экономикалық қауіпсіздік, дәлдік және әділдік қағидаттары криминалистиканың заманауи мүмкіндіктерімен тығыз байланысты.
Авторлары: Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Заң факультеті, қылмыстық құқық, қылмыстық іс жүргізу және криминалистика кафедрасың аға оқытушысы Базилова А.А.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Заң факультеті, Кедендік, қаржылық және экологиялық құқық кафедрасы, phd докторы, доцент Қонысбай Б. М.
