НЕКЕ БҰЗУ ДАУЛАРЫ БОЙЫНША ТАТУЛАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
Қазақстан Республикасы «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Заңының 1 бабында көрсетілгендей, «неке – ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туғызатын, отбасын құру мақсатымен заңдарда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақ», ал «отбасы — некеден, туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге байланысты және отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы».
Отбасы – шағын мемлекет және отбасы — мемлекет тірегі деп айтып жатамыз.
Демек, отбасының құндылығы жоғары, шаңырақ татулығы берік сақталатын елдің келеші бар.
Алайда, соңғы жылдары елімізде шаңырақтардың шайқалуы жиелеп кетті. Неке бұзу дертке айналып бара жатыр деп дабыл қағуымыз керек.
Құрманғазы аудандық сотының 2022 жылғы қаңтар-наурыз айлары мен 2023 жылғы қаңтар-наурыз айларындағы неке бұзу туралы істер бойынша статистикалық мәліметтерге тоқтап кетсек келесідей байқалады.
2023 жылдың 3 айында соттың іс жүргізуіне 160 талап арыз түсті,соның ішінде неке бұзу бойынша — 40 арыз түсті,яғни сотқа түскен арыздардың 25 пайызы — неке бұзу туралы, ал 2022 жылдың 3 айында 83 арыз түсіп, оның ішінденеке бұзу бойынша — 21 арыз түскен, ол да түскен арыздардың 25 пайызын қүрайды. Демек, ағымдағы жылдың 3 айында былтырғы жылға қарағанда неке бұзу туралы талап арыздар екі есе көбейгенін байқауға болады.
Неке бұзу туралы талап арыздардың берілу себептері:
- Ер азаматтың алкогольді тұтынып, жұбайына, балаларына қол көтеруі, яғни отбасындағы зорлық-зомбылық;
- Ерлі-зайыптылардың мінездерінің жараспауы, соның ішінде бір-бірін түсініспеушілік, жиі болатын ұрыс-керістер, мен-мендікке салынып, бір-бірін тыңдауға тырыспауы, екінші тарапқа көңіл бөлмеуі.
- Жұбайының жұмыс жасамауы, табыс табуға ниетінің жоқтығы, тапқан табысын құмар ойындарға салуы.
- Неке адалдығын сақтамауы, басқа адаммен азаматтық некеде тұруы.
- Отбасына басқа адамның араласуы (ата-ана, жақын туыстары).
Неке бұзу туралы істер – ол отбасының трагедиясы, екі ересек адамның отбасы құндылығын түсінбеуден, балалардың алдында өздерінің жауапкершілігін сезінбеуден туындайтын үлкен мәселе.
Ажырасуды алдымен балалар өте ауыр қабылдайды.
Аталған Заңның 52-бабында әрбір баланың мүмкін болғанынша отбасында өмір сүруге және тәрбиеленуге құқығы, өзінің ата-анасын білуге, олардың қамқорлығына, өзінің мүдделерінеқайшы келетін жағдайларды қоспағанда, олармен бірге тұруға құқығы бар деп көрсетілген.
Баланың құқығы- ол ата-ананың міндеті.
Өкінішке орай, ажырасуға келген көп ата-ана ажырасу мәселесіне бала арқылы қарауға тырыспайды. Ал ол өз кезегінде бала үшін ауыр зардаптарға әкеліп соғуы мүмкін. Мысалы, баланың жан күйзелісіне түсіп, ауруға ұшырауы мүмкін, тіпкі өз өзіне қол жұмсау фактілері де кездеседі.
Судьялар сот процесінде тараптарды жарастыру, мәмілеге келтіру мәселесін басты ұстаным ету керек деп санап, алдарына келген ерлі-зайыптыларды алдымен ажырастыру емес, қайтып қосу мақсатында үлкен жұмыстар жүргізіп жатады.Оның бір жолы- сот медиациясы.
Жалпы медиация дегеніміз дауларды реттеудің бейтарап, әділ түрі болып табылады. Аудандық сотта жұмыс жасайтын екі судьяның екеуі де татуластырушы судья-медиатордың жұмысын атқарады.Судьяларға көмекші ретінде жұмыс жасайтын аудандық билер алқасының мүшелері, медиаторлар да қазақ тарихындағы билер сотының жұмысын атқарады.
Аудандық сот ғимаратында отбасылық татуластыру кабинеті ашылды, онда тараптардың арасында татуластыру рәсімдері өткізіледі.
Талап арыз сотқа түскенсатыдан бастап ерлі-зайыптылар арасында татуластыру рәсімдері жүргізіледі. Істі қарау барысында бірнеше рет, жалпы 6 ай шеңберінде тараптарға татуласу мерзімі тағайындалады. Тек отбасын әрі қарай сақтау мүмкін еместігіне көзін жеткізгеннен кейін ғана судьяның ерлі-зайыптыларды ажырастырудан басқа амалы болмайды. Аудандық АХАТ бөлімінде де соттың бастамасымен Отбасылық кеңес беру кабинеті ашылды.
Бұл жұмыстарда қазіргі уақытта қиындық туғызып тұрған бір мәселе бар – ол отбасылармен жұмыс жасайтын маман-психологтың жоғы. Сондықтан судьялар, билер мен медиаторлар өздерінің өмірлік бар тәжірибесін салып тараптармен үлкен татуластыру жұмыстарын атқарып жатады.
Осының бәрі қоғамымызда, елімізде ажырасқан отбасы, баласын жалғыз тәрбиелеп отырған аналар, баласын көруге зар болып жүрген әкелер, әкесіз өсіп жатқан мұңы бар балалар саны көбеймеуге, әр бала толық отбасында бахытты өмір сүруге мүмкіндік жасауға әкелу керек. Тағыда сот статистикасына назар аударғым келеді.
2023 жылдың алғашқы 3 айында неке бұзу бойынша талап арызды сотқа қабылдау сатысында тараптардың арасында өткізілген татуластыру рәсімдерінің нәтижесімен тараптардың татуласуларына байланысты 5талап арыз талап қоюшының арызы бойынша қайтарылды, ал соттың іс жүрзізуіне қабылданған 24 талап арыз негізінен қаралып, 13 іс бойынша некені бұзу туралы шешім шығарылды, 10 іс бойынша тараптардың татуласуына байланыстыталап арыз қараусыз қалдырылды.
Ал 2022 жылдың алғашқы 3 айында 10 іс бойынша некені бұзу туралы шешім шығарылған, 3 іс тараптардың татуласуларына байланысты медиациялық тәртіппен қысқартылған, 1 іс талап қоюшының арызы негізінде қараусыз қалдырылған.
Демек, 2023 жылғы 3 айда 15 жұп, 2022 жылы -3 жұптатуласқан.
Бұл — отбасыларда туындаған мәселелер әбден ушығып, өз мәресіне жеткенде тараптармен жүргізілетін өте ауыр татуластыру жұмыстардың нәтижесі.
Алдымен сотқа дейін мұндай мәселені жеткізбей, ажырасудың алдын алу шараларын ойластыруымыз керек.
Халықтың арасында отбасы құндылығын көтеру, неке бұзу мәселесіне назар аудару мақсатында аудандық соттың қызметкерлерімен көп шаралар ұйымдастырылып жатады. Оның бірі — отбасы күніне арналған шаралар. Біздің ұсынысымыз – отбасы күнін аудан көлемінде, әр ауылдық округта, әр мектепте, әр мекемеде кеңінен атап өту. Әр түрлі шаралар өткізу қажет және ол шараларды жабық есіктің әр жағында емес, бүкіл халықты қамтитындай орталық аландарда үлкен мереке ретінде өткізу керек. Ол шараға әр адам қатыса алатындай болу керек. Мысалы, соттың бастамасымен,аудан әкімі апппаратының қолдауымен аудан орталығында ата-ана мен балалардың қатысуымен спорттық шаралар, сүретшілер сайысы, ярмаркалар өткізілді. Осы тәжірибені басқа ауылдық округтерге енгізіп, әдетке айналдыру керек және жергілікті атқарушы органдардың, басқа да мемлекеттік органдар, ұйымдардың жоспарларына енгізуді талап ету қажет. Мұндай шаралар, отбасының мүшелерін жақындастырып, позитивті көңіл күй сыйлап, бір бірінің қадырын түсінуге көмек етеді деп санаймын.
Одан басқа, тәрбие бесіктен басталады дегендей, оқу орындары, соның ішінде аудан мектептерінің, аграрлық колледждің оқушыларының арасында өткізілетін тәрбие жұмыстарында отбасы құндылығын көтеретін, болашақтағы олардың жар, ана, әке ролін дұрыс түсінуге бағытталған шараларды көбейту, олардың мазмұндарын жақсарту жұмыстарын жүргізу қажет және мектептегі медиация ролін көтеру, балалардың әр қайсысын сабырлыққа, кешірімділікке, өз ара татуласуға үйрету жұмыстарына көп көңіл бөлу керек деп санаймын.
Бибитгуль Менситова,
Атырау облысы Құрманғазы аудандық
сотының судьясы
