Медиация азаматтық және қылмыстық процесстерде дауды шешудің баламалы тәсілі. Соңғы кездері елімізде медиаторлардың көмегіне жүгінушілердің саны күн санап артып келеді. Демек қоғамымыз да медиацияның пайдалы екенін түсінуде. Медиация ұғымын таратып айтар болсақ, біздің елімізге оның қызметі жат емес.
Себебі аты медиация болмағанымен заты ұқсас Қазақстандағы билер, ақсақалдар институты да сан ғасырлар бойы қоғамдағы дау-дамай мен келіспеушіліктерді шешіп келді. Тарихқа көз жүгіртсек, әр ауылдың аузы дуалы, күрмеулі мәселенің шешімін ұсынатын, қара қылды қақ жарған тұлғалары болған. Адамдар қандай да бір келіспеушілік туындаған кезде аталған тұлғаларға барып, төрелігін айтуды сұраған. Сондықтан елімізде медиация институтын дамыту үрдісінің тарихи негізі бар деуге болады. Ұлттық ұстанымымызға сай медиация институтын дамыту уақыт сұранысы болып отыр. Бұрыннан салтымызда бар дәстүрдің жақсы сіңісіп кеткенінің де бір себебі де осы болса керек.
Медиация қызметінің тағы бір гуманды тұсына келсек – сот процесі нәтижесінде соттың шешімі шығып, ол міндетті орындалуға жатады. Бұл екі тараптың алдағы уақытта өзара наразы болып қала беруіне жол ашуы ықтимал. Сондықтан сот шешімінің авторитарлы екендігіне қатысты баға беру жиі байқалады. Ал медиатор дауласушы тарапты ортақ мәмілеге келтіре алмаса, онда сот арқылы істі одан әрі жалғастыруға мүмкіндік бар екенін де айта кеткен жөн. Сондықтан мүмкіндігінше сотқа дейін медиация қызметіне жүгініп, ортақ аралық іздеудің маңызы зор.
Медиаторлардың жасайтын мәмілесі екі тараптың да ортақ келісімге келуіне негізделген. Бұл ретте, дауласушы тараптардың алдағы уақытта бір-біріне наразы емес, жылы қатынаста болуы жиі кездеседі. Осы тұрғыдан алғанда медиация институтының қоғамдық қатынастардың жақсаруына оң ықпалы аз емес. Осыған байланысты әлемдік практикада ірі компаниялар тұтынушылармен арада пайда болған дау-дамай кезінде медиаторлардың көмегіне жиі жүгінеді. Өйткені оларда алдағы уақытта да тұтынушымен жылы қарым-қатынасты сақтап қалу маңызды. Алдағы уақытта біздің елімізде де медиация осылайша көптің қалауына айналарына сенім мол!
Медиация бір жағынан сот жұмысын жеңілдету құралы. «Медиация туралы» заң қабылдау азаматтарға мәселені шешу жолын таңдау еркіндігін, адам құқықтарын қорғаудың жаңа мүмкіндігін қолдану, азаматтық қатынастың заманауи формасын қалыптастыру, мәселерді конструктивті диалог арқылы шешу сияқты зайырлы қоғамға тән мүмкіндіктер берді. Қаржы үнемдеуді былай қойғанда, медиатордың көмегімен мәселені бірнеше сағатта шешуге болады. Бұл уақыт үнемдеудің де тәсілі. Сонымен консенсуске келу арқылы тараптар арасындағы қарым-қатынасты сақтап қалу ықтималдығы жоғары. Көріп отырғанымыздай, медиация институты – азаматтық қоғам қалыптастырудың, дамуының белгісі. Себебі мәселені сотқа жеткізбей шеше алу – адам құндылықтары мен көзқарасын жаңа деңгейге көтерілгенінің айқын көрінісі. Сондықтан алдағы уақытта медиация қызметі жандана түсетінін сеземіз!
Сериков Ержан, Алматы қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының бас маманы-сот мәжіліснің хатшысы
