Қазіргі заманғы мемлекеттің тыныс-тіршілігінің маңызды салаларының бірі – сот жүйесі. Ал, Заң мен тәртіп – бұл құқықтық мемлекеттің негізін құрайтын маңызды ұғым, бұл соттардың өз кезегінде сот төрелігін жүзеге асырудың кепілі болып табылады.
Сот жүйесінің қалыптасуы Қазақстан өз Тәуелсіздігін алған жылдары болды. Содан бері азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын нығайту және оны іске асыруды қамтамасыз ету бағытында үлкен серпіліс жасалды.
Оның барлығына 1995 жылғы 30 тамызда бүкілхалықтық референдумда Қазақстан Республикасы Конституциясының және «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы заңының қабылдануы ықпал етті.
Цифрлық технологиялар ғасырының басталуымен Қазақстан Республикасының сот жүйесі өзінің жаңа кезеңі – модернизацияға ене бастады. Осы кезеңде сот ісін жүргізуді оңайлату рәсімдерін жүргізу, мамандандырылған соттар құру, алқабилердің қылмыстық істерін қарауға тарту, үшінші, бейтарап емес тарап-медиацияның қатысуымен дауды баламалы реттеу құралын енгізу бойынша шаралар қабылданды.
Осылайша, бүгінде сот жүйесінің биіктерге жетуіне, қоғамның сеніміне ие болуы үшін отыз жылдай уақыт қажет болды.
Қазіргі уақытта Қазақстанда сот жүйесін Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, жергілікті соттар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Конституциясына және «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» Конституциялық заңға сәйкес құрылған соттар құрайды.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты елдің жоғары сот органы болып табылады. Жергілікті соттарға облыстық және қалалық маңызы бар соттар, сондай-ақ аудандық және оларға теңестірілген соттар жатады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 75-бабына сәйкес сот төрелігін тек сот қана жүзеге асыратынын атап өту маңызды. Сот төрелігін жүзеге асыратын судьяның маңыздылығын атап өтпеуге болмайды.
Судьяға сот төрелігін уақытылы және сапалы жүзеге асыру, істі объективті, жан-жақты және толық қарау үшін ең үлкен жауапкершілік жүктелген. Судьяның жеке қасиеттері де бұл ретте маңызды рөл атқарады. Сот төрелігін іске асыру кезінде судья адал әрі бейтарап болуға, тек Конституцияға және Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына ғана бағынуға тиіс.
Бұл дегеніміз, мықты және тәуелсіз сот билігі – мемлекет пен азаматтық қоғамның үйлесімді өзара іс-қимылының қағидатты кепілдіктерінің бірі, азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғаудың басты құралы.
Яғни, ҚР Конституциясы, сондай-ақ оның негізінде қабылданған заңдар мен өзге де заңнамалық актілердің тұтас топтамасы сот жүйесін жетілдіруге барынша елеулі түрде әсер ете отырып, елде сот төрелігінің қағидаттық жаңа құрылымын жасауға бағытталғаны белгілі.
Д.Кентбаев
Қызылорда қалалық сотының төрағасы
